TRÖLLIN  Í  ÞÓRISÁSI

Út frá svokölluðum Þórisás í Kirkjubæjarlandi liggur hátt klettabelti sem nefnt er Skersli; þar er hellir og segja menn að í fornöld hafi búið í honum tröllkall sem Þórir er nefndur.

Hann átti sér konu, en ei er getið um nafn hennar. Þau lifðu af veiði úr vötnum og fugla og dýr veiddu þau líka, en til hátíðabrigðis um hvör jól leituðust þau við að seiða til sín prest frá Kirkjubæ og tókst þeim það oft og voru flestir klerkar þar skamma stund.

Þetta varð hljóðbært og var við sjálft búið að enginn prestur mundi fást til Kirkjubæjar. Um síðir sókti um brauðið gamall prestur er Eiríkur hét sem lengi hafði brauðlaus verið. Kvaðst hann glaður þangað fara og öngva óvætti hræðast. Hann var fálátur og ei við alþýðuskap, en góður klerkur þókti hann og mjög andríkur og var það mál manna að hann mundi vita nokkuð frá sér.

Honum var veittur Kirkjubær og fór hann þangað snemma sumars og varð sóknarfólk honum mjög fegið og er ei getið annars en honum félli vel. Þegar leið að jólum spurðu menn hann hvurt hann kviði hátíðinni, en hann kvað því fjærri fara.

Nú fór eins og vant var að Þórir langaði í mannakjöt til hátíðarinnar, og á jólanóttina eftir dagsetur settist hann á seiðhjallinn og vildi fyrir hvurn mun ná í prest, en þegar hann hafði litla stund á seiðhjallinum setið stökk hann ofan með ópi og óhljóðum og sagðist vera að brenna og stikna.

Kerling hans reiddist við hann og sagði honum að reyna til aftur, en það fór á sömu leið svo Þórir mátti hætta við svo búið og fengu þau öngvan prestinn til hátíðarinnar.

Svona gekk önnur og þriðju jól; þá varð kerling Þórirs reið og sagði hann mundi svelta sig í hel. Bað þá Þórir hana að kjósa sér heldur hvaða mat sem hún vildi; kvaðst hún þá helst vilja silung. Sagðist hann þá atla í það besta veiðivatn sem nálægt væri og skyldi hann fá góða máltíð handa þeim. Þórir fór svo á stað og flýtti sér allt hvað hann kunni.

Svo leið öll nóttin að hann kom ekki heim aftur. Varð þá kerlingu hans skapbrátt, stökk á stað og fór að vita um hann, en þegar hún kom á vatnið fann hún bónda sinn liggjandi á vakarbarminum steindauðan og frosinn við ísinn. Varð hún þá mjög ófrýn, formælti vatninu og mælti svo um að aldrei yrði veiði í því.

Silung þann sem karl hennar var búinn að veiða bar hún heim, en þegar hún var komin austarlega á ásinn heyrði hún að klukkunum var hringt á Kirkjubæ. Varð henni þá mjög bilt við og í því sama er sagt að hún hafi litið til hafs og rann þá dagur. Varð hún þá að steini þeim er enn í dag stendur á ásnum og er kallaður Skessusteinn. Vatnið og ásinn er kenndur við Þórir.

Síðan hefur aldrei orðið vart við neina óvætti nálægt Kirkjubæ og hefur engin veiði síðan verið í Þórirsvatni.

Missagnir um tröllin í Þórisási

Öðrum segist svo frá að skessan (sú er getur um hér að framan eða önnur er í Skerslunum bjó) hafi orðið að steini á Þórisás þegar hún í bræði sinni stökk frá Kirkjubæ og náði ekki þriðja prestinum, en var búin að hylla tvo með þeim hætti að hún gjörði þá svo vitfirrta í kirkjunni við messugjörð á jólanóttina að þeir ruku út og sást ekki af þeim hold eða hár; því þegar ekki var annað sýnna en þessi þriðji prestur færi líkt og hinir fyrri þar óráð fór að koma á hann og hann að mæla fyrir altarinu: "Músin hleypur um altarið halalöng og afturmjó," söfnuðurinn að tárast yfir því hvornig komið var fyrir honum, hann aftur að segja þar til: "Grátið ekki börnin góð, ég átti við músina en ekki ykkur," og búa sig til að hlaupa út, þá skipaði djákninn að halda honum, en tók sjálfur í klukkurnar og hringdi þeim öllum lengi.

En það stóðst skessan ekki. Brá hún við, en var aðeins komin upp á ásbrúnina þegar dagur rann upp, sem hún ekki þoldi betur að sjá en heyra klukknahljóðið og varð því að steini. En þá lokið var upp kirkjunni og bjart var orðið sást skarð í kirkjugarðinn og skór í, ef skó skyldi kalla, er menn þóttust fulltrúa um að eftir hefði orðið af skessu. Var hann gjörður úr tré og síðan hafður fyrir ekitrog á staðnum.

Þriðji varíantinn kemur þessum síðari nær, en mismunar í:

1) Að ringlið hafi komið á prestana eftir að þeir voru komnir í stólinn og fram í sókti ræðuna svo þeir fóru að tala óráð, héldust ekki við, en æddu út og sáust aldrei síðan.

2) Að firring vandræðanna hafi ekki verið djáknanum að þakka, heldur prestinum sjálfum þeim hinum þriðja (hvað hann hét getur þessi ei um heldur en hinn).

Lagði hann þau ráð á áður en messan hófst á jólanóttunni að ef svo færi fyrir sér sem formönnum sínum að á sig kæmi ringlið og ókyrleikinn í stólnum og sér í lagi ef hann sýndi mót á sér að leita út þá skyldu tólf af safnaðarins mönnum sem hann til tók taka í klukkustrengina og hringja, aðrir tólf syngja á psaltaranum og þriðju tólf gæta kirkjudyranna og hafa hönd á sér. Þar frá tók hann stranglega vara á því að nokkur gengi eða gægðist út um messutímann.

Síðar er tekið til og fer allt með felldu móti þangað til prestur er stiginn í stólinn og fram í ræðuna sækir; fer hann þá að tala meir og meira af óráði og verða órór og rýkur seinast ofan úr stólnum. En hinir bregða við strax eins og fyrir var lagt, hringja, syngja, hafa hemil á presti og leggjast á kirkjuhurðina.

Þegar þessu hefir farið fram um stund og nokkuð frá líður fer ringlið af presti og fær hann ráð sitt aftur. Segir hann þá að öllu muni óhætt vera úr því, stígur í stólinn aftur og lýkur við messugjörðina.

En eftir að úti var vitnaðist það að þrátt fyrir bann prestsins hafði forvitnin komið einhverjum til að skyggnast út um gætt eða glugga á kirkjuþilinu til að vita hvað um væri að vera úti fyrir. Verður honum þá litin stórvaxin kona standandi á ásbrúninni (öðrum en Þórisás) norðanhallt við kirkjuna. Litast hún um og stígur síðan öðrum fæti yfir um mýrarsundið sem milli liggur (hér um hálf teiglengd á breidd) yfir á kirkjugarðinn, en er svo þungstíg að garðurinn lætur undan og kemur skarð í hann.

Í því sama bili gella kirkjuklukkurnar við. Verður henni þá heldur en ekki hverft við, kippir að sér fætinum og segir um leið: "Stattu aldrei," hverfur síðan burt.

En eftir á þegar birti og eftir var litið sáust vegsummerkin, skarðið í garðinum og skór í, etc. ut supra. En sú þótti raun á verða lengi fram eftir öldunum að álög skessunnar hefði hrinið á kirkjugarðinum því þó hlaðið væri upp í skarðið urðu gildingarnar aldrei langstæðar.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

Netútgáfan - september 1999