Ásmundur hét maður. Hann var skagfirskur að ætt. Röskur var hann og atorkumaður mikill og þá um tvítugsaldur þegar þessi saga gjörðist.Ásmundur fór á hverjum vetri suður til sjóróðra og voru jafnan sömu menn með honum. Af þessu var hann kallaður Suðurferða-Ásmundur.
Einn vetur fór Ásmundur suður sem oftar og voru félagar hans með honum. Þeir voru um nótt á Melum í Hrútafirði og ætluðu um morguninn að leggja upp á heiðina. En um nóttina tók Ásmundur sótt mikla og biðu lagsmenn hans eftir honum um daginn. Ásmundur sagði að þeir skyldu fara leiðar sinnar en hann mundi koma á eftir. Síðan fóru þeir en Ásmundur varð eftir.
Daginn eftir var Ásmundur orðinn albata og hélt hann þá af stað. Veður var gott. En þegar hann kom suður á miðja heiði gjörði hríð mikla og sá Ásmundur ekki hvað hann fór. Villtist hann þá og þegar hann sá það tók hann af hestum sínum baggana og gróf sig í fönn og hafði baggana fyrir snjóhúsdyrunum. Hestana batt hann á streng. Síðan fór Ásmundur inn í snjóhúsið og hafði gat á því undan vindi svo hann gæti séð til veðurs.
Tók hann þá nesti sitt og fór að borða. En þegar hann var nýfarinn að borða kom mórauður hundur að gatinu á snjóhúsinu og reif sig inn. Rakkinn var yggldur mjög og grimmilegur og versnaði þó einatt við hvern bita sem Ásmundur át. Ásmundi fór ekki að verða um hundinn og tekur upp hjá sér stóreflis sauðarlanglegg og gefur honum. Rakkinn tók við leggnum og hljóp undireins út með hann.
Að litlum tíma liðnum kemur mikill maður vexti og ellilegur að snjóhúsdyrunum. Hann ávarpar Ásmund og þakkar honum fyrir hvolpinn sinn.
"Eða ert þú ekki Suðurferða-Ásmundur?" segir aðkomandinn.
"Svo er það kallað," segir Ásmundur.
"Nú býð ég þér tvo kosti," segir aðkomandinn, "annaðhvort að fylgjast með mér eða hríðinni léttir ekki fyrr en þú ert dauður. Því þú skalt vita það að ég er valdur að þessari hríð og ég réð því að þú sýktist því ég vildi finna þig af því ég þekki engan hraustari mann í sveit."
Ásmundi leist nú ekki á blikuna og sá að sér var nauðugur einn kostur. Sagðist hann þá heldur vilja fara með honum en láta þar líf sitt í skaflinum.
"Kom þú þá," segir karlinn.
Ásmundur tók sig nú upp og var þá létt upp hríðinni og komið gott veður. Fer karlinn fyrir en Ásmundur á eftir með hestana. Ekki vissi Ásmundur hvað hann fór svo var hann villtur orðinn. Þegar þeir höfðu lengi haldið áfram varð fyrir þeim dalverpi. Á rann eftir miðjum dalnum og furðaði Ásmund á því að öðrum megin árinnar var rauð jörð en hinum megin alhvít af snjó. Sinn bæ sá hann hvorum megin árinnar.
Fara þeir heim að þeim bænum sem var í snjóugu hlíðinni. Karl tók hestana, lét þá inn og gaf þeim. Síðan leiðir hann Ásmund í bæinn og inn í baðstofu. Þar sá Ásmundur kerlingu gamla og unga stúlku dáfallega. Ekki sá hann fleira fólk. Hann heilsar þeim og því næst vísar karlinn honum til sætis.
En að litlum tíma liðnum fara þau fram, karlinn og stúlkan. Var þá Ásmundur einn eftir og kerlingin. Kerlingin var einatt að tauta við sjálfa sig: "Aumt er að vera tóbakslaus."
Ásmundur tekur þá tóbaksbita úr veski sínu og kastar til kerlingar. Tók hún við því og varð fegin.
Nú koma þau inn, karlinn og stúlkan, og bar hún Ásmundi mat. Ásmundur borðaði og var karlinn einatt að tala við hann á meðan og var hinn kátasti.
Þegar Ásmundur hafði matast fór stúlkan burt aftur og karlinn með henni. Hugsaði nú Ásmundur að þau mundu vera að taka saman ráð sín til þess að drepa sig.
Bráðum kemur karlinn aftur og biður Ásmund að ganga til hvílu. Hann var fús á það og leiðir karlinn hann fram í skála. Þar var sæng uppbúin. Býður karlinn honum góðar nætur og gengur burt en stúlkan dregur vosklæði af Ásmundi. Ætlar hún að taka sokka hans og skó og fara burt með það en Ásmundur biður hana að gjöra það ekki því hann óttaðist að þar munu búa svik undir.
Stúlkan segir að það sé óhætt því honum mundi ekki verða gjört þar neitt mein. Fer hún svo og býður Ásmundi góðar nætur með kossi.
Ásmundi þótti þetta undarlegar aðfarir í útilegumannahúsum og var ekki trútt um að honum þætti koss stúlkunnar undarlega góður. Sofnar hann skjótt og vaknar við það að karlinn stendur þar hjá honum. Var þá dagur kominn.
Karlinn býður honum góðan dag og segist nú undireins ætla að biðja hann þess sem hann hafi sótt hann til að gjöra. "Svo stendur á," segir karlinn, "að fyrir tuttugu árum var ég í sveit. Barnaði ég þá systur mína. Flúði ég síðan og fór hingað. Er það systir mín hin gamla kona sem þú sást í gærkvöldi en barn það sem við áttum er stúlka sú sem þjónaði þér til sængur.
Þegar ég kom hér voru hér fyrir útilegumenn sem bjuggu í bæ þeim sem þú hefur séð í gærkvöldi hinum megin árinnar í dalnum. Þeir voru tveir og búa enn í bænum. Voru þeir jafnan fjendur mínir en ég hef alltaf getað varist fyrir þeim þangað til núna. Nú get ég það ekki lengur. Bera þeir mig ofurliði nú orðið og láta allan snjó sem í dalinn kemur falla mín megin árinnar.
Hefur það verið vani minn að beita sauðfé mínu yfir ána í þeirra land en nú er ég ekki orðinn maður til þess. Ég ætla því að biðja þig undireins núna í dag að fara með sauði mína yfir ána og standa þar yfir þeim. Ég veit að þú ert maður hraustur enda mun ekki af veita því koma munu þeir báðir fjendur mínir og ætla að ég sé með fénu. Þú skalt hafa hundinn minn mórauða með þér og mun hann duga þér vel."
Rís nú Ásmundur úr rekkju og fer með sauðina en karl fékk honum kufl sinn til að hafa yfir sér og öxi til að verja sig með. Þegar Ásmundur er kominn yfir ána hlaupa þeir báðir útilegumennirnir á móti honum og segja:
"Feigur er hann nú," því þeir hugsuðu að karlinn væri með sauðum sínum.
En þegar þeir koma nær Ásmundi segja þeir: "Annar er það en við ætluðum."
Runnu þeir þá til Ásmundar og réðust á hann. Ásmundur sigar Móra á annan þeirra en ræðst sjálfur móti hinum. Rífur Móri þann á hol sem hann átti við og hleypur síðan móti honum. Vinna þeir á honum báðir, Ásmundur og rakkinn.
Er nú Ásmundur hjá sauðunum til kvölds, þá fer hann heim og finnur karlinn. Hann tekur vel móti Ásmundi og þakkar honum innilega fyrir dagsverkið. Sagðist hann hafa séð til hans þegar hann hefði verið að drepa þá útilegumennina.
Daginn eftir fara þeir báðir, Ásmundur og karlinn, yfir um ána til bæjarins. Voru þar húsakynni góð og rúmleg. Engan mann fundu þeir þar en fé mikið.
Könnuðu þeir nú bæinn allan. Verður þá fyrir þeim hurð sem þeir gátu ekki lokið upp. Ásmundur hleypur þá á hana og brýtur hana upp. Var þetta þá afhús eitt lítið og sjá þeir þar konu eina, fríða og fallega. Hún var bundin á hárinu við stólpa og mjög bleik og mögur orðin.
Ásmundur leysir hana og spyr hvaðan hún sé. Hún segist vera bóndadóttir úr Eyjafirði og hefðu þeir rænt sér, útilegumennirnir. Sagði hún að þeir hefðu verið að neyða sig til að eiga annan hvorn þeirra. En af því hún hefði ekki viljað það hefðu þeir bundið sig hér og ætlað að láta sig svo viðurkennast.
Ásmundur segir henni þá hvar komið sé og að hún sé í góðra manna höndum. Verður hún þá glöð þegar hún vissi sig sloppna úr öllum háska. Flytja þeir Ásmundur nú allt úr koti karlsins í þennan bæ og eru þar um veturinn. Líkaði Ásmundi vel við karlinn og þær stúlkurnar, einkum karlsdóttur. Nam hún ýmsar iðnir af eyfirsku stúlkunni.
Um vorið segir karlinn við Ásmund að nú skuli hann fara heim til sín en að hausti skuli hann aftur koma í dal þennan því þá segist hann verða dauður. Segist hann þá biðja hann að taka að sér dóttur sína og systur, ef hún lifi þá, og eyfirsku stúlkuna. Segir hann að hann skuli taka það með þeim sem hann finni hér fémætt.
Síðan fer Ásmundur burt norður í Skagafjörð. Þóttust menn hann úr helju heimtan hafa en engum sagði hann þá hvar hann hefði verið um veturinn.
Um haustið fór hann aftur burt og kom í dalinn til stúlknanna. Urðu þær honum mjög fegnar því þá var bæði karl og kerling önduð og höfðu þær dysjað þau á hól einum þar í hlíðinni.
Er nú Ásmundur þar hjá þeim um veturinn. En um vorið tekur hann sig upp og fer með allt lausafé úr kotinu norður í Skagafjörð. Þar settist hann að búi og átti karlsdóttur en eyfirsku stúlkuna gifti hann manni þar í sveitinni. Og lýkur hér sögu Suðurferða-Ásmundar.
Netútgáfan - júlí 1997