Í Biskupstungum bjó ríkur bóndi. Hann var kvongaður og átti son einn barna með konu sinni. Hann var snemma efnilegur. Þeim hjónum þótti mjög vænt um son sinn, og tímdu þau ekki að sjá af honum, og óx hann upp í foreldrahúsum, þangað til hann var sextán ára.Það var eitt sumar, að tveir menn þar í nágrenninu, sem vanir voru að fara í kaupavinnu norður í land, koma að máli við bónda, að hann léti son sinn fara með þeim og framast þannig. Var bóndi tregur til í fyrstu, en lét þó til leiðast, af því drenginn langaði mjög til að fara.
Þegar liðnar voru fráfærur og kaupamenn vildu byrja ferðina, bjó bóndi son sinn; fékk hann honum gott fararnesti og fall af gömlum sauð. Kvaddi drengur foreldra sína; en þau hjón báðu honum allra heilla; lagði hann síðan á stað með kaupamönnum norður á fjöll. Þeir áðu fyrir ofan Þjórsá og höfðu þá farið tvo áfanga. Þá var það, að kaupamennirnir tóku sig saman um, þegar þeir höfðu tjaldað, að taka allt nesti drengsins undir sig og skildu honum aðeins eftir mjaðmirnar af sauðarfallinu. Hann undi þessu mjög illa, en varð þó að hafa það svo búið.
Þegar félagar hans höfðu matast, lögðust þeir til svefns, en drengurinn gat hvorki neytt svefns né matar, því honum var svo þungt í skapi við stallbræður sína. Þegar stundarkorn var liðið, kom mórauður hundur þar að tjaldinu, snuðraði kringum það og lyfti loksins upp tjaldskörinni með trýninu; kastaði þá drengurinn mjaðmarstykkinu, sem hann átti eftir af fallinu, að hundinum, en rakkinn greip það og hvarf á burt.
Þegar drengur hafði setið í tjaldinu enn þá nokkra stund í þungu skapi, svo hann gat ekki sofið, fór hann út og til hesta sinna, sem voru á beit þar skammt frá. Sér hann þá hvar maður fer, heldur stórvaxinn, og stefnir þangað, sem hann var, og fylgir honum mórauður hundur. Komumaður kvaddi dreng vingjarnlega og spurði hann ýmsra tíðinda, og leysti drengur úr því með greind og stillingu. Loksins sagði drengur komumanni allt um hagi sína, eins og þá var komið. Bauð þá karlinn honum að fara í kaupavinnu með sér um sumarið, og þáði drengur það. Tók hann þá hesta sína og lagði á þá og fór með komumanni, en ekki kvaddi hann samferðamenn sína, sem sváfu eftir í tjaldinu.
Héldu þeir allan þann dag áfram og fram á nótt, þvert frá alfaravegi, og var karlinn mjög sporadrjúgur, uns þeir komu að litlum bæ í dal einum; voru þar fögur sléttlendi umhverfis bæinn, en eins var og þoka feldi alla útsjón í fjarlægð. Þegar þeir komu að bænum, stóð kvenmaður úti fyrir dyrum; hún heilsaði föður sínum og gekk til hans; var hún bæði ungleg og fríð. Karlinn vísaði nú bóndasyni til gistingar í skemmu einni og sagði dóttur sinni að bera honum mat og þjóna honum til sængur. Svaf hann vært það eftir var nætur.
Um morguninn kom karlinn til hans og kvaðst þegar hafa hugsað honum fyrir verki. Reis þá bóndason úr rekkju hið bráðasta og fór út; sýndi karlinn honum þá engjateiga allmikla, en slétta og grösuga, og sagði, að bóndason ætti að vera búinn að slá þá um fjallgöngur. Leist bóndasyni svo á, að þetta mundi sér óvinnandi. Karlinn fékk honum síðan orf og ljá; voru það hvort tveggja góð verkfæri; en karlsdóttir átti að raka eftir honum. Karlinn lagði ríkt á við hann um að forvitnast ekkert um heimilishagi sína.
Þarna var nú bóndasonur og gekk til sláttar á hverjum degi nema á sunnudögum og svaf í skemmunni um nætur. Sá hann allan þann tíma engan nema feðginin, og ekki heldur varð hann nokkurs penings eða kvikfénaðar var. Hann sló, en hún rakaði, en það þótti honum undarlegt, að heyið hvarf jafnóðum og það var slegið og rakað. Þótti honum einvera sín kynleg, en þó mjög skemmtileg.
Það var viku fyrir fjallgöngur, að hann hafði lokið ætlunarverki sínu. Kom þá karl að máli við hann, þakkaði honum fyrir sumarvinnuna og var glaður í bragði. Kvað hann honum mundi einnig mál að komast heim til sín, svo hann yrði ekki eftir af þeim félögum sínum. Sagði hann, að þeir hefðu sofið í tjaldinu, þar sem þeir skildu, þangað til nú fyrir tveimur vikum, að þeir hefðu vaknað og farið norður um Sprengisand, en enga kaupavinnu fengið, af því svo var áliðið sumars, í Norðurlandi, og væru því á suðurleið aftur.
Fékk karl bóndasyni þá sumarkaupið; voru það tveir belgir stórir og tuttugu og fjórir fjórðungar smjörs í hvorum. Hann gaf honum auk smjörsins tvo sauði gamla og gott ferðanesti. Síðan kom hann með hest hans og einn hest gráan, sem var mesta gripsval; sagði hann, að þessi klár mundi bera bagga hans; kvaðst hann og sjálfur mundi fylgja honum þangað, sem þeir hittust í fyrstu.
Þegar þeir voru búnir til burtferðar, kom karlinn með stórt dýrshorn og rétti bóndasyni og bað hann súpa á; drakk þá bóndason einn teyg af því, og þótti honum sér aukast afl við það. Þá bauð karlinn honum til glímu, en ekki leið á löngu, áður bóndason féll. Bauð karlinn honum þá að taka hornið og drekka annan teyg, og skyldu þeir svo reyna glímu aftur. Bóndason gjörði eins og karlinn sagði honum; tóku þeir síðan saman, og stóð hann nokkuð lengur en áður. Lét þá karlinn hann drekka í þriðja sinn af horninu og glímdi svo við hann í þriðja sinn, og varðist þá bóndasonur lengi. Sagði karlinn honum þá, að hann mundi ekki verða borinn ofurliða, þó hann mætti tveimur fullröskum mönnum á leið sinni.
Nú kvaddi bóndason karlsdóttur og minntist við hana, steig síðan á bak hesti sínum, en teymdi hinn og gráa hestinn, sem var með klyfjunum; gekk karlinn með honum, en hundurinn mórauði rak sauðina á undan þeim. Fylgdi karlinn honum, þangað til þeir komu á veginn sunnan undir Sprengisandi. Þá kvaðst karl ekki mundi fara lengra, en léði bóndasyni hestinn og hundinn heim til sín; en áður en þeir kvöddust, bað hann bóndason að verða kaupamaður hjá sér næsta sumar, og hét hann því; mæltu þeir mót með sér þar, sem þeir nú skildu, og kvöddust síðan.
Þegar bóndason hafði haldið áfram um hríð, urðu tveir menn fyrir honum á leiðinni, áður en hann kom í áfangastað; voru það félagar hans og höfðu lítinn farareyri; þeir köstuðu á hann kveðju, og tók hann því. Þótti þeim hann ekki fara tómhentur úr kaupavinnunni og spurðu, hvar hann hefði verið um sumarið; en hann kvað þá það engu skipta. Þeir sögðu, að hann yrði nú að skipta með þeim kaupi sínu, en hann neitaði; sögðu þeir þá, að afl mundi ráða, og kvaðst hann þess albúinn og ætti hann að muna þeim fornan fjandskap.
Stigu þeir nú allir af hestum sínum, og hugðu þeir félagar að taka allan flutning hans, en hann greip sinni hendi hvorn þeirra og sveiflaði þeim langar leiðir frá sér, svo þeir meiddust, og varð þeim ekki greitt að komast á fætur aftur, enda vildu þeir ekki framar eiga við heljarmennið, og hélt svo bóndason áfram ferðinni.
Þegar hann kom heim til foreldra sinna, sleppti hann hestinum, og fór hann þegar til baka og mórauði rakkinn með honum. Þau hjónin fögnuðu syni sínum vel og þótti honum hafa farnast vel kaupavinnan; undruðust og allir sauði þá, sem hann rak heim, og þvílíkir höfðu aldrei sést í sveit, hvorki að stærð né gæðum. Fátt vildi hann segja um ferðir sínar eða hvar hann hefði dvalið um sumarið. Næsta vetur var hann heima hjá foreldrum sínum og fram á fráfærur um vorið, og þótti hann afbragð annarra manna þar í sveit að afli og atgjörvi. Bjóst hann síðan í kaupavinnuna.
Hitti hann húsbónda sinn á ákveðnum stað, og urðu kærar kveðjur með þeim. Fór hann með honum til bæjar; var þar allt eins og hið fyrra sumar; sá hann þar engan mann nema karlsdóttur eina, og fagnaði hún honum mjög vel. Þegar bóndason var búinn að hvíla sig, fékk karl honum orf og ljá og vísaði honum á engjateiga, sem hann átti að vera búinn að slá fyrir göngur; voru þeir sýnu stærri en hið fyrra sumar. Tók bóndason þá til verka, og gekk svo um sumarið, að hann sló, en karlsdóttir rakaði, en heyið hvarf jafnskjótt af enginu; var hann búinn með teigana, þegar hálfur mánuður var til gangna.
Kom þá karlinn til bóndasonar, þar sem hann sat í skemmunni, og þakkaði honum fyrir sumarvinnuna; kvað hann sér þykja honum hafa gengið verkið greitt, svo mjög sem sér hefði sýnst honum þó dveljast við að standa á tali við dóttur sína; sagðist hann og sjá, að þeim félli vel samvinnan, og bar bóndason ekki á móti því. Karlinn kvað honum hafa vel farið, þar sem hann enga hnýsni hefði sýnt um hagi hans, svo undarlegt sem honum mætti sýnast um hætti hans.
Sagði hann nú og bóndasyni greinilega frá, að hann héldi mikið bú á bæ sínum og margt vinnufólk; sagðist hann hafa átt tólf dætur með konu sinni, og væru ellefu þeirra giftar og konur þar í dalnum, því svo margir bæir væru þar, en hin tólfta dóttir sín, sem hann hefði séð, væri yngst og ógift, og mundi hann gefa honum hana, þar eð þau vildu það bæði; tók bóndason þessum kosti með fagnaði.
Til að sanna sögu sína tók karlinn upp hjá sér gler eitt og sagði bóndasyni að líta í; sá hann þá víða um dalinn, sem bæði var mikill og fagur; voru þar og tólf bæir og fólk víða við heyvinnu. Þar sá hann og víða um hagann fjölda af nautum og hestum og miklar sauðahjarðir í hlíðunum á dalnum; einnig sá hann, að margt fólk starfaði að heyvinnu á jörð karlsins sjálfs, en þegar hann tók glerið frá augum sér, sá hann ekki nema eins og fyrri.
Daginn eftir bjóst bóndasonur til ferðar með unnustu sína, og bjó karlinn ferð þeirra. Gaf hann þeim sextán sauði, alla afbragðsvæna; átti Móri að reka þá heim til bóndasonar. Enn fremur fékk hann þeim margt í góðum gripum, sem grái hesturinn, sem áður er getið um, átti að bera, og var hann fullklyfjaður. Sjálfur kvaðst karlinn mundi fylgja þeim á veg, jafnlangt og hið fyrra sumar.
Lögðu þau nú þrjú á stað úr dalnum og héldu áfram, þangað til þau komu í áfangastað fyrir norðan Þjórsá; þá sagðist karlinn mundi snúa aftur, en hestinn og hundinn skyldu þau hafa með sér, og mundu þeir rata til sín aftur. Bað karlinn bóndasyni og dóttur sinni alls velfarnaðar og minntist við þau með hinni mestu blíðu og sneri síðan heimleiðis, en bóndason hélt heim til sín með unnustu sína; bar hesturinn klyfjarnar, og hundurinn rak sauðina þangað, en hurfu síðan.
Var þeim bóndasyni og unnustu hans fagnað vel hjá foreldrum hans. Þótti hún afbragð flestra kvenna og besti kostur þar í sveit; líka þótti heimanmundurinn fagur. Þegar eitt missiri var liðið, átti bóndason karlsdóttur, og byrjuðu þau búskap á jörð foreldra hans; unnust þau vel og lengi og voru kölluð göfug í því héraði, og er mikil ætt frá þeim komin.
Netútgáfan - desember 1997