1. Upphaf Magnúss konungs góða

Magnús Ólafsson byrjaði ferð sína eftir jólin austan af Hólmgarði ofan til Aldeigjuborgar. Taka þeir að búa skip sín er ísa leysti um vorið.

Þess getur Arnór jarlaskáld í Magnússdrápu:

Nú hykk rjóðanda reiðu

rógörs, því að veitk görva,

þegi seimbrotar, segja

seggjum hneitis eggja.

Vara ellefu allra

ormsetrs hati vetra,

hraustr þá er herskip glæsti

Hörða vinr úr Görðum.

Magnús konungur hélt austan um vorið til Svíþjóðar.

Svo segir Arnór:

Þing bauð út hinn ungi

eggrjóðandi þjóðum.

Fim bar hirð til hömlu

hervæðr ara bræðis.

Salt skar húfi héltum

hraustr þjóðkonungr austan.

Báru brimlogs rýri

brún veðr að Sigtúnum.

Hér segir að Magnús konungur, þá er hann fór austan úr Garðaríki, að hann sigldi fyrst til Svíþjóðar og upp til Sigtúna. Þá var konungur í Svíþjóð Önundur Ólafsson. Þar var þá og Ástríður drottning er átt hafði hinn helgi Ólafur konungur. Hún fagnaði forkunnarvel Magnúsi stjúpsyni sínum og lét þegar stefna fjölmennt þing þar sem kallað er á Höngrum.

En á því þingi talaði Ástríður og sagði svo: "Hér er nú kominn með oss sonur hins helga Ólafs konungs er Magnús heitir, ætlar nú ferð sína til Noregs að sækja föðurarf sinn. Er mér skylda mikil að styrkja hann til þessarar ferðar því að hann er stjúpsonur minn, svo sem það er öllum kunnigt, bæði Svíum og Norðmönnum. Skal eg hér engan hlut til spara, þann er eg hefi föng á, að hans styrkur mætti mestur verða, bæði fjölmenni það er eg á forráð á og svo fé. Svo þeir allir er til þessar ferðar ráðast með honum skulu eiga heimila mína vináttu fullkomna. Eg vil því og lýsa að eg skal ráðast til ferðarinnar með honum. Mun það þá öllum auðsýnt að eg spari eigi aðra hluti til liðsemdar við hann, þá er eg má honum veita."

Síðan talaði hún langt og snjallt.

En er hún hætti þá svöruðu margir, sögðu svo að Svíar höfðu litla tírarför farið til Noregs þá er þeir fylgdu Ólafi konungi föður hans. "Og er eigi hér betra að von er þessi konungur er," segja þeir, "eru menn fyrir þá sök ófúsir þessarar ferðar."

Ástríður svarar: "Allir þeir er nokkurir hreystimenn vilja vera munu ekki æðrast um slíkt. En ef menn hafa látið frændur sína með hinum helga Ólafi konungi eða sjálfir sár fengið þá er það nú drengskapur að fara nú til Noregs og hefna þess."

Kom Ástríður svo orðum sínum og liðveislu að fjöldi liðs varð til með Ástríði að fylgja honum til Noregs.

Þess getur Sighvatur skáld:

Hrein getum hála launa

hnossfjöld lofi ossu

Ólafs dætr, er átti

jöfur sighvatastr digri.

Þings beið her á Höngrum

hundmargr Svía grundar

austr, er Ástríð lýsti

Ólafs sonar málum.

Máttit hún við hættna,

heilráð, Svía deila

meir, þótt Magnús væri

margnenninn son hennar.

Olli hún því, að allri

áttleifð Haralds knátti,

mest með máttkum Kristi,

Magnús konungr fagna.

Mildr á mennsku að gjalda

Magnús, en því fögnum,

það gerði vin virða

víðlendan, Ástríði.

Hún hefr svo komið sínum,

sönn, að fá mun önnur,

orð geri eg drós til dýrðar,

djúpráð kona, stjúpi.

Svo segir Þjóðólfur skáld í Magnússflokki:

Út réttu, allvaldr, skjóta

ekin dúðist rá, snekkju,

en þrítugt skip þrautar

þann tíð í haf skríða.

Vægðit vendi sveigðum

veðr ótt of þér, dróttinn.

Hlóðu hirðmenn prúðir

húnskrift í Sigtúnum.

2. Ferð Magnúss konungs úr Svíþjóð

Magnús Ólafsson hóf ferð sína af Sigtúnum og hafði þá lið mikið er Svíar höfðu fengið honum. Þeir fóru fæti um Svíþjóð og svo til Helsingjalands.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Rauðar báruð randir síðan,

rimmu Yggr, um sænskar byggðir.

Eigi gastu liðskost lágan.

Landsfólk sótti þér til handa.

Austan þurðuð, úlfa ferðar,

öldum kunnr, með hvíta skjöldu,

tungu rjóðr, til tírar þinga,

teknir menn, og dör hin reknu.

Síðan fór Magnús Ólafsson austan um Jamtaland og um Kjöl og ofan í Þrándheim og tók þegar allt landsfólk vel við honum. En menn Sveins konungs, þegar er þeir spurðu að Magnús sonur Ólafs konungs var þar í land kominn, þá flýðu allir víðs vegar og forðuðu sér. Varð þar engi mótstaða veitt Magnúsi. Var Sveinn konungur suður í landi.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Austan komstu með allra hæstum,

Yggjar más, í þrænskar byggðir,

fiðrirjóðr, en fjandmenn yðra

fálma kváðu, ægishjálmi.

Breiðast vissu, blágams fæðir

benja kólgu, yðrir dólgar,

hræddir urðu fjörvi að forða

fjandmenn þínir, vesöld sína.

3. Magnús Ólafsson til konungs tekinn

Magnús Ólafsson fór með liði sínu út til Kaupangs. Var honum þar vel fagnað. Síðan lét hann stefna Eyraþing. En er bóndafólkið kom til þings þá var þar Magnús til konungs tekinn yfir land allt, svo vítt sem haft hafði Ólafur konungur faðir hans. Síðan tók Magnús konungur sér hirð og gerði lenda menn. Hann skipaði allt í héruðum mönnum í ármenningar og í sýslur.

Magnús konungur bauð út leiðangri þegar um haustið um allan Þrándheim. Varð honum gott til liðs, hélt síðan herinum suður með landi.

4. Flótti Sveins konungs

Sveinn konungur Alfífuson var þá staddur á Sunn-Hörðalandi er hann spurði hersögu þessa. Lét hann þegar skera upp herör og senda fjögurra vegna frá sér, stefndi til sín bóndafólki og lét það fylgja að úti skyldi vera almenningur að liði og skipum og verja land með honum. Lið það allt er þannug var næst konungi sótti á fund hans.

Átti konungur þá þing og tal við bændur og bar upp erindi sín, sagði svo að hann vill halda til móts við Magnús konung, son Ólafs konungs, og halda við hann orustu ef bændur vilja fylgja honum. Mælti konungur heldur skammt. Bændur gerðu lítinn róm að máli hans.

Síðan töluðu danskir höfðingjar, þeir er með konungi voru, langar tölur og snjallar en bændur svöruðu og töluðu í mót. Sögðu margir að þeir vildu fylgja Sveini konungi og berjast með honum en sumir neittu. Sumir þögðu með öllu, sumir sögðu svo að þeir mundu leita á fund Magnúss konungs þegar er þeir næðu.

Þá svarar Sveinn konungur: "Svo líst mér sem hér sé komið fátt bóndafólk, það er vér höfum orð send. En þessir bændur er hér eru segja sjálfum oss að þeir vilja fylgja Magnúsi konungi, þá sýnist mér sem oss muni allir einir til liðsemdar og hinir er segja að kyrrir vilji vera, slíkt sama þeir er þegja um. En hinir er segja að oss muni fylgja, þá mun sá annar hver eða fleiri er oss mun ekki tiltak vera ef vér leggjum til orustu við Magnús konung. Er það mitt ráð að vér leggjum oss ekki á trúnað þessa bónda, förum heldur þannug er oss er fólk allt tryggt og trútt. Höfum vér þar gnógan styrk að vinna undir oss land þetta."

En þegar er konungur hafði þenna úrskurð veitt þá fylgdu allir hans menn þessu ráði. Snúa þeir þá um stöfnum og drógu segl sín. Sigldi Sveinn konugur þá austur með landi og létti eigi fyrr en hann kom til Danmarkar. Var honum þar vel fagnað. En er hann hitti Hörða-Knút bróður sinn þá bauð hann Sveini konungi að hafa þar ríki með sér í Danmörk og þekktist Sveinn það.

5. Ferð Magnúss konungs í Noreg

Magnús konungur fór um haustið allt austur til landsenda og var hann til konungs tekinn um allt land og varð allt landsfólk því fegið er Magnús var konungur orðinn.

Það sama haust andaðist Knútur hinn ríki í Englandi Idus Novembris. Hann var jarðaður í Vincestur. Þá hafði hann verið konungur yfir Danmörk sjö vetur og tuttugu en bæði og yfir Englandi fjóra vetur og tuttugu en þar með yfir Noregi sjö vetur. Þá var til konungs tekinn á Englandi Haraldur sonur Knúts. Þann sama vetur andaðist Sveinn Alfífuson í Danmörk.

Þjóðólfur kvað svo um Magnús konung:

Aur spornuðuð, arnar

ilrjóðr, af Svíþjóðu.

Herr fylgdi þér, harri,

hraustr í Noreg austan.

Flýði Sveinn, en síðan,

sannráðinn frá láði,

erlendis frá eg undan

Alfífu son drífa.

Bjarni Gullbrárskáld orti um Kálf Árnason:

Hafa léstu unga jöfra

erfð, sem til réð hverfa.

Satt er, að sitja knátti

Sveinn að Danmörk einni.

Kennduð, Kálfr, til landa

kappfúsum Magnúsi,

olluð þér því er stillir

jörð um fékk, úr Görðum.

Magnús konungur var þann vetur yfir Noregi en Hörða-Knútur yfir Danmörk.

6. Félag Knúts og Magnúss konungs

Eftir um vorið bauð hvortveggi konunganna leiðangri út og fóru þau orð um að þeir mundu til orustu leggja við Elfi. En er hvortveggi herinn sótti mjög til móts við annan þá gerðu lendir menn njósn úr hvorutveggja liði til frænda sinna og vina og fylgdi það orðsending hvorratveggju að menn skyldu gera frið milli konunganna. En fyrir því að konungar voru báðir bernskir og ungir þá höfðu landráð fyrir þeim ríkismenn, þeir er til þess voru teknir í hvorutveggja landi. Kom þá svo að sáttarstefna var lögð milli konunga.

Síðan fundust þeir sjálfir og var þá rætt um sættir og kom það í sáttmál að konungarnir svörðust í bræðralag og settu frið milli sín meðan beggja þeirra líf væri en ef annar hvor þeirra andaðist sonlaus þá skyldi sá er eftir lifði taka eftir hann lönd og þegna. Tólf menn þeir er ágætastir voru af hvoru ríkinu svörðu þar til með konungunum að þessi sætt skyldi haldast meðan nokkur þeirra lifði. Skildust þá konungarnir og fór hvortveggi heim í sitt ríki og hélst þessi sátt meðan þeir lifðu.

7. Frá Ástríði drottningu

Ástríður drottning er átt hafði Ólafur konungur hinn helgi kom í Noreg með Magnúsi konungi stjúpsyni sínum og var með honum í góðu yfirlæti sem vert var. Þá kom og til hirðarinnar Álfhildur móðir Magnúss konungs. Tók konungur hana þegar með hinum mestum kærleikum og setti hana vegsamlega.

En Álfhildi varð sem mörgum kann verða, þeim er fá ríkdóminn, að henni aflaðist eigi seinna metnaðurinn svo að henni líkaði illa það er Ástríður drottning var nokkuru meira metin en hún í sessi eða annarri þjónustu. Vildi Álfhildur sitja nær konungi en Ástríður kallaði hana ambátt sína svo sem fyrr hafði verið þá er Ástríður var drottning yfir Noregi þá er Ólafur konungur réð landi. Vildi Ástríður fyrir engan mun eiga sess við Álfhildi. Máttu þær ekki í einu herbergi vera.

Sighvatur skáld hafði farið til Rúms þá er orusta var á Stiklastöðum. En er hann var sunnan á leið spurði hann fall Ólafs konungs. Var honum það hinn mesti harmur. Hann kvað þá:

Stóð eg á mont og minntumst,

mörg hvar sundr flaug targa

breið og brynjur síðar,

borgum nær um morgun.

Mundi eg, þann er undi

öndverðan brum löndum,

faðir minn var þar þenna,

Þóröðr, konung, forðum.

Sighvatur gekk einn dag um þorp nokkuð og heyrði að einnhver húsbóndi veinaði mjög er hann hafði misst konu sinnar, barði á brjóst sér og reif klæði af sér, grét mjög, segir að hann vildi gjarna deyja.

Sighvatur kvað:

Fúss læst maðr, ef missir

meyjar faðms, að deyja.

Keypt er ást, ef eftir

oflátinn skal gráta.

En fullhugi fellir

flóttstyggr, sá er varð dróttin,

vort torrek líst verra,

vígtár, konungs árum.

8. Frá Sighvati skáld

Sighvatur kom heim í Noreg. Hann átti bú og börn í Þrándheimi. Fór hann sunnan fyrir land á byrðingi. En er þeir lágu í Hillarsundi þá sáu þeir hvar hrafnar margir flugu.

Sighvatur kvað:

Hrafna sé eg til hafnar,

hræs minnast þeir, sinna,

þar er flaut und nið nýtum

Norðmanna skip forðum.

Gjalla hátt fyr Hillar

hvern dag frekir ernir,

endr þeir er Ólafr grenndi,

innan, mörgu sinni.

En er Sighvatur kom norður til Kaupangs þá var þar Sveinn konungur og bauð Sighvati að fara til sín því að hann hafði verið fyrr með Knúti hinum ríka föður Sveins konungs. Sighvatur segir að hann vill fara heim til bús síns.

Það var einn dag er Sighvatur gekk út á stræti. Hann sá hvar konungsmenn léku.

Sighvatur kvað:

Geng eg um þvert frá þengils,

þróast ekki mér, rekka,

em eg sem bast, í brjósti,

bleikr, verðungar leiki.

Minnumst eg, hvar manna

minn drottinn lék sinna

oft á óðalstóftum

orðsæll og var forðum.

Síðan fór hann til bús síns. Hann heyrði marga menn ámæla sér og segja að hann hefði hlaupist frá Ólafi konungi.

Sighvatur kvað:

Hafa láti mig heitan

Hvíta-Kristr að víti

eld, ef eg Ólaf vildi,

em eg skírr um það, firrast.

Vatnærin hefi eg vitni,

vask til Rúms í háska,

öld leyni eg því aldri,

annarra þau manna.

Sighvatur undi illa heima. Hann gekk úti um dag og kvað:

Há þótti mér hlæja

höll, um Noreg allan,

fyrr var eg kenndr á knörrum,

klif, meðan Ólafr lifði.

Nú þykir mér miklu,

mitt stríð er svo, hlíðir,

jöfurs hylli varð eg alla,

óblíðari síðan.

Sighvatur fór öndverðan vetur austur um Kjöl til Jamtalands og þá til Helsingjalands og kom fram í Svíþjóð og fór þegar til Ástríðar drottningar og var með henni í góðu yfirlæti langa hríð. Og var hann og með Önundi konungi bróður hennar og þá af honum tíu merkur brenndar. Svo segir í Knútsdrápu.

Sighvatur spurði oftlega er hann fann kaupmenn, Hólmgarðsfara, hvað þeir kynnu segja honum til Magnúss Ólafssonar.

Hann kvað:

Enn lystir mig austan,

erut um spörð, úr Görðum

frá öðlingi ungum,

oft byrjuð lof, spyrja.

Frétti eg smás, þó að smæstir,

smugulir ástarfuglar,

þinig ljúgumst fór, fljúgi,

fylkis niðs, á miðli.

9. Frá Magnúsi konungi

En er Magnús Ólafsson kom til Svíþjóðar úr Garðaríki þá var Sighvatur þar fyrir með Ástríði drottningu og urðu þau öll fegin mjög.

Þá kvað Sighvatur:

Heim sóttir þú hættinn

hönd, en vel mátt löndum,

þinn stoða eg mátt, sem mönnum,

Magnús konungr, fagna.

Færi eg víst, því að vorum

varðr að þér, í Garða,

skrifnast skírinafna

skrift, þjóðkonungr, niftar.

Síðan réðst Sighvatur í ferð með Ástríði drottningu að fylgja Magnúsi til Noregs.

Sighvatur kvað:

Minn hug segi eg mönnum,

Magnús, að eg fagna,

guðs lán er það, þínu

þingdrífu vel lífi.

Ætti drengja drottinn

dýrðar son, ef yrði,

þjóð mætti fá fæðast,

feðr líkr, konung slíkan.

En er Magnús var konungur orðinn að Noregi þá fylgdi Sighvatur honum og var hinn kærsti konungi.

Hann kvað þá þetta þá er Ástríður drottning og Álfhildur konungsmóðir höfðu skotist á orðum nokkurum:

Ástríði láttu æðri,

Álfhildr, en þig sjálfa,

þér þótt þinn hagr stórum,

þat vildi guð, batni.

10. Gert skrín Ólafs konungs

Magnús konungur lét gera skrín og búa gulli og silfri og setja steinum. En skrín það var svo gert bæði að mikilleik og að öðrum vexti sem líkkista en svalir undir niðri en yfir uppi vétt vaxið sem ræfur og þar af upp höfuð og burst. Eru á véttinu lamar á bak en hespur fyrir og þar læst með lukli. Síðan lét Magnús konungur leggja í skrín það helgan dóm Ólafs konungs. Urðu þar margar jartegnir að helgum dómi Ólafs konungs.

Þess getur Sighvatur skáld:

Gert er, þeim er gott bar hjarta,

gullið skrín að mínum,

hrósa eg helgi ræsis,

hann sótti guð, dróttni.

Ár gengr margr frá mæru

meiðr þess konungs leiði

hreins með heilar sjónir

hrings, er blindr kom þingað.

Þá var það í lög tekið um allan Noreg að halda heilagt hátíð Ólafs konungs. Var þá sá dagur þegar þar svo haldinn sem hinar æðstu hátíðir.

Þess getur Sighvatur skáld:

Oss dugir Ólafs messu,

jöfur magnar guð, fagna

meinalaust í mínu,

Magnúss föður, húsi.

Skyldr em eg skilfings halda

skolllaust, þess er bjó golli,

helgi, handar tjálgur,

harmdauða, mér rauðu.

11. Frá Þóri hund

Þórir hundur fór af landi í brott litlu eftir fall Ólafs konungs. Þórir fór út til Jórsala og er það margra manna sögn að hann hafi eigi aftur komið.

Sigurður hét sonur Þóris hunds, faðir Rannveigar er átti Jón sonur Árna Árnasonar. Þeirra börn voru þau Víðkunnur í Bjarkey og Sigurður hundur, Erlingur og Jarðþrúður.

12.Víg Háreks úr Þjóttu

Hárekur úr Þjóttu sat heima að búum sínum allt þar til er Magnús Ólafsson kom í land og hann var konungur. Þá fór Hárekur suður til Þrándheims á fund Magnúss konungs. Þá var þar með Magnúsi konungi Ásmundur Grankelsson. En er Hárekur gekk upp af skipi, er hann kom til Niðaróss, en Ásmundur stóð í loftsvölum hjá konungi, þeir sáu Hárek og kenndu.

Ásmundur mælti til konungs: "Nú vil eg gjalda Háreki dráp föður míns."

Hann hafði í hendi breiðöxi litla og þunnslegna.

Konungur leit til hans og mælti: "Haf heldur öxi mína."

Sú var veggslegin og þykk.

Enn mælti konungur: "Ætla svo Ásmundur að hörð munu bein í þeim karli."

Ásmundur tók öxina og gekk ofan úr garðinum. Og er hann kom ofan á þverstrætið þá gengu þeir Hárekur neðan í mót. Ásmundur hjó í höfuð Háreki svo að þegar stóð öxin í heila niðri. Var það bani Háreks. En Ásmundur gekk upp aftur í garðinn til konungs og var egg öll fallin úr öxinni.

Þá mælti konungur: "Hvernig mundi nú hafa dugað hin þunna öx? Mér sýnist sem þessi sé nú ónýt."

Síðan gaf Magnús konungur Ásmundi lén og sýslu á Hálogalandi og eru þar margar frásagnir miklar um skipti þeirra Ásmundar og sona Háreks.

13. Frá Þorgeiri flekk

Kálfur Árnason hafði landráð mest með Magnúsi konungi fyrst nokkura stund. En þá gerðust menn til áminningar við konung hvar Kálfur hafði verið á Stiklastöðum. Gerðist Kálfi þá nokkuru vandgættra til skaps konungs.

Það bar að eitt sinn þá er fjölmennt var með konungi og kærðu menn mál sín, þá kom fyrir hann með sín skyld erindi sá maður er fyrr er nefndur, Þorgeir úr Veradal af Súlu. Konungur gaf ekki gaum að orðum hans og hlýddi þeim er honum voru nærri.

Þá mælti Þorgeir til konungs hátt svo að allir heyrðu, þeir er nær voru:

Mæl þú við mig,

Magnús konungr.

Eg var í fylgju

með föður þínum.

Þá bar eg höggvinn

haus minn þaðan,

er þeir of dauðan

dögling stigu.

Þú elskar

þá arma þjóð

drottinsvika,

er djöful hlægðu.

Þá gerðu menn að óhljóð en sumir báðu Þorgeir út ganga. Konungur kallaði hann til sín og lauk síðan erindum hans svo að Þorgeiri líkaði vel og hét honum vináttu sinni.

14. Ferð Kálfs Árnasonar úr landi

Það var litlu síðar er Magnús konungur var á veislu að Haugi í Veradal. En er konungur sat að matborði þá sat á aðra hönd honum Kálfur Árnason en á aðra hönd Einar þambarskelfir. Þá var svo komið að konungur gerði fæð á við Kálf en virti þá Einar mest.

Konungur mælti til Einars: "Við skulum ríða í dag á Stiklastaði. Vil eg sjá þau merki er þar hafa orðið."

Einar svarar: "Ekki kann eg þér þar af að segja. Lát Kálf fara fóstra þinn. Hann mun þar kunna að segja frá tíðindum."

En er borð voru uppi þá bjóst konungur til farar.

Hann mælti til Kálfs: "Þú skalt fara með mér á Stiklastaði."

Kálfur segir að það var ekki skylt.

Þá stóð konungur upp og mælti heldur reiðulega: "Fara skaltu Kálfur."

Síðan gekk konungur út.

Kálfur klæddist skjótt og mælti til sveins síns: "Þú skalt ríða inn á Eggju og biðja húskarla mína hafa hvert fat á skipi fyrir sólarfall."

Konungur reið á Stiklastaði og Kálfur með honum, stigu af hestum og gengu þar til er bardaginn hafði verið.

Þá mælti konungur til Kálfs: "Hvar er sá staður er konungurinn féll?"

Kálfur svarar og rétti frá sér spjótskaftið: "Hér lá hann fallinn," segir hann.

Konungur mælti: "Hvar varstu þá Kálfur?"

Hann svarar: "Hér sem nú stend eg."

Konungur mælti og var þá rauður sem dreyri: "Taka mundi þá öx þín til hans."

Kálfur svarar: "Ekki tók öx mín til hans."

Gekk hann þá í brott til hests síns, hljóp á bak og reið leið sína og allir hans menn en konungur reið aftur til Haugs.

Kálfur kom um kveldið inn á Eggju. Var skip hans búið fyrir landi og á komið lausafé allt og skipað af húskörlum hans. Héldu þeir þegar um nóttina út eftir firði. Fór Kálfur síðan dag og nótt svo sem byr gaf. Sigldi hann þá vestur um haf og dvaldist þar lengi, herjaði um Skotland og um Írland og Suðureyjar.

Þess getur Bjarni Gullbrárskáld í Kálfsflokki:

Þér frá eg, Þorbergs hlýri,

þess gerðust ér verðir,

hélt því, uns her um spillti,

Haralds bróðurson góðan.

Vöktu öfundmenn ykkar

iðula róg á miðlum.

Óþörf líst mér arfa

Ólafs í þeim málum.

15. Heitan bónda

Magnús konungur kastaði eigu sinni á Viggju, er Hrútur hafði átt, og Kvistsstaði, er Þorgeir hafði átt, svo og á Eggju og allt það fé, er Kálfur átti eftir, og margar aðrar stórar eignir lét hann þá falla í konungsgarð, þær er þeir höfðu átt er fallið höfðu á Stiklastöðum í bóndaliði. Hann gerði og við marga þá menn stórar refsingar er í þeirri orustu höfðu verið í mót Ólafi konungi. Suma rak hann af landi og af sumum tók hann stórfé. Fyrir sumum lét hann bú höggva.

Þá tóku bændur að gera kurr og mæltu sín í milli: "Hvað mun konungur þessi fyrir ætla er hann brýtur lög á oss, þau er setti Hákon konungur hinn góði? Man hann eigi það að vér höfum jafnan eigi þolað vanréttið? Mun hann hafa farar föður síns eða annarra höfðingja, þeirra er vér höfum af lífi tekið þá er oss leiddist ofsi þeirra og löglausa."

Þessi kurr var víða í landi. Sygnir höfðu liðsafnað og það orð á að þeir mundu halda til orustu við Magnús konung ef hann færi þar. Magnús konungur var þá á Hörðalandi og hafði þar dvalist mjög lengi og hafði lið mikið og lét sem þá mundi hann fara norður í Sogn. Þessa urðu varir vinir konungs og gengu tólf menn á málstefnu og samdist það með þeim að hluta til einn mann að segja konungi þenna kurr. En svo var til stillt að Sighvatur skáld hlaut.

16. Bersöglisvísur

Sighvatur orti flokk er kallaður er Bersöglisvísur og hefur hann fyrst um það að þeim þótti konungur of mjög velkja ráðin að setja bændur aftur, þá er heituðust að reisa ófrið í móti honum.

Hann kvað:

Fregn eg, að suðr með Sygnum

Sighvatr hefir gram lattan

fólkorustu að freista.

Fer eg, ef þó skulum berjast.

Förum í vopn og verjum

vel tvist konung, lystir,

hve lengi skal, hringum,

hans grund, til þess fundar?

Í því sama kvæði eru þessar vísur:

Hét, sá er féll á Fitjum,

fjölgegn og réð hegna

heiftar rán, en honum,

Hákun, firar unnu.

Þjóð hélt fast á fóstra

fjölblíðs lögum síðan,

enn eru af því, er minnir,

Aðalsteins, búendr seinir.

Rétt hygg eg kjósa knáttu

karlfólk og svo jarla,

af því að eignum lofða

Óláfar frið gáfu.

Haralds arfi lét haldast,

hvardyggr, og sonr Tryggva

lög, þau er lýðar þágu,

laukjöfn, af þeim nöfnum.

Skulut ráðgjöfum reiðast,

ryðr það, konungr, yðrum,

drottins orð til dýrðar,

döglingr, við bersögli.

Hafa kveðast lög, nema ljúgi

landherr, bændr verri,

endr í Úlfasundum,

önnur, en þú hést mönnum.

Hverr eggjar þig, harri

heiftar strangr, að ganga,

oft reynir þú, þínum

þunn stál, á bak málum?

Fastorðr skuli fyrða

fengsæll vera þengill.

Hæfir heit að rjúfa,

hjaldrmögnuðr, þér aldri.

Hver eggjar þig höggva,

hjaldrgegnir, bú þegna?

Ofrausn er það jöfri

innanlands að vinna.

Engr hafði svo ungum

áðr bragningi ráðið.

Rán hygg eg rekkum þínum,

reiðr er her, konungr, leiðast.

Gjaltu varhuga, veltir,

viðr, þeim er nú fer héðra,

þjófs, skal hönd í hófi,

hölda kvitt, um stytta.

Vinr er sá er, varmra benja,

varnað býðr, en hlýðið,

tármútaris teitir,

til, hvað búmenn vilja.

Hætt er það, er allir heitast,

áðr skal við því ráða,

hárir menn, er eg heyri,

hót, skjöldungi að móti.

Greypt er það er höfðum hneppta

heldr og niðr í feldi,

slegið hefir þögn á þegna,

þingmenn nösum stinga.

Eitt er mál, það er mæla:

"Mínn drottinn leggr sína

eign á óðul þegna."

Öfgast búendr göfgir.

Rán mun seggr, hinn er sína

selr út, í því telja,

flaums að fellidómi

föðurleifð konungs greifum.

Eftir þessa áminning skipaðist konungur vel. Fluttu margir og þessi orð fyrir konungi. Kom þá svo að konungur átti tal við hina vitrustu menn og sömdu þeir þá lög sín. Síðan lét Magnús konungur rita lögbók þá er enn er í Þrándheimi og kölluð er Grágás. Magnús konungur gerðist vinsæll og ástsæll öllu landsfólki. Var hann fyrir þá sök kallaður Magnús hinn góði.

17. Frá Englakonungum

Haraldur Englakonungur andaðist fimm vetrum eftir andlát Knúts hins ríka föður síns. Hann var jarðaður hjá föður sínum í Vincestur.

Eftir andlát hans tók konungdóm í Englandi Hörða-Knútur bróðir Haralds, annar sonur gamla Knúts. Var hann þá konungur bæði yfir Englandi og Danaveldi. Réð hann því ríki tvo vetur. Hann varð sóttdauður á Englandi og er jarðaður í Vincestur hjá föður sínum.

Eftir andlát hans var til konungs tekinn í Englandi Játvarður hinn góði, sonur Aðalráðs Englakonungs og Emmu drottningar dóttur Ríkarðar Rúðujarls. Játvarður konungur var bróðir sammæðri Haralds og Hörða-Knúts.

Gunnhildur hét dóttir gamla Knúts og Emmu. Hún var gift Heinreki keisara í Saxlandi. Hann var kallaður Heinrekur mildi. Gunnhildur var þrjá vetur í Saxlandi áður hún tók sótt. Hún andaðist tveimur vetrum eftir andlát Knúts konungs föður síns.

18. Frá Magnúsi konungi Ólafssyni

Magnús konungur Ólafsson spurði andlát Hörða-Knúts. Þá sendi hann þegar menn suður til Danmerkur og gerði með þeim orðsendingar til þeirra manna er svardögum höfðu við hann bundist þá er sætt þeirra og einkamál voru ger, Magnúss og Hörða-Knúts, og minnti þá á orð sín, lét það og fylgja að hann sjálfur mundi koma þegar um sumarið til Danmerkur með liði sínu og lét þar fylgja ályktarorð að hann skyldi eignast allt Danaveldi svo sem stóðu til einkamál og svardagar eða falla sjálfur í orustu með her sínum.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Afkárleg varð, jarla,

orðgnótt, sú er hlaut dróttinn.

Fylgdi efnd því, er ylgjar

angrtælir réð mæla,

að fram í gný grimmum

grafnings und kló hrafni

fús lést falla ræsir

feigr eða Danmörk eiga.

19. Frá liði Magnúss konungs

Þá safnaði Magnús konungur liði saman, stefndi til sín lendum mönnum og ríkum bóndum, aflaði sér langskipa. En er lið það kom saman þá var það hið fríðasta og allvel búið. Hann hafði sjö tigu skipa er hann sigldi af Noregi.

Svo segir Þjóðólfur:

Djarft neyttir þú, drottinn

dólgstrangr, skipa langra,

af því að ýtar höfðu

austr sjö tigu flausta.

Suðr gnauðuðu súðir.

Segl hýnd við stag rýndu.

Vík skar vandlangt eiki.

Vísundr hneigði þröm sveigðan.

Hér getur þess að Magnús konungur hafði þá Vísund hinn mikla er hinn helgi Ólafur konungur hafði gera látið. Hann var meir en þrítugur að rúmatali. Var á framstafni vísundarhöfuð en aftur sporður. Var höfuðið og sporðurinn og báðir svírarnir allt gulllagt.

Þess getur Arnór jarlaskáld.

Ljótu dreif á lyfting utan

lauðri. Bifðist gullið rauða,

fastlegr hneigði furu geystri

fyris garmr, um skeiðar stýri.

Stirðum hélstu um Stafangr norðan

stálum. Bifðust fyrir álar.

Uppi glóðu élmars typpi,

eldi lík, í Danaveldi.

Magnús konungur sigldi út af Ögðum og yfir til Jótlands.

Svo segir Arnór:

Segja mun eg, hve Sygna

snarfengjan bar þengil

hallr og hrími sollinn

hléborðs vísundr norðan.

Setti bjóðr að breiðu

brynþings, fetilstinga

fús tók öld við æsi

Jótlandi, gramr, branda.

20. Um komu Magnúss konungs til Danmerkur

En er Magnús konungur kom til Danmerkur þá var honum þar vel fagnað. Átti hann brátt þing og stefnur við landsmenn og beiddi sér viðtöku svo sem einkamál voru til. En fyrir því að landshöfðingjar þeir er ágætastir voru í Danmörk voru eiðum bundnir við Magnús konung og vildu halda orð sín og eiða þá fluttu þeir þetta mjög fyrir fólkinu. Það bar og annað til að þá var andaður Knútur hinn ríki og dautt allt hans af kvæmi. Hinn þriðji hlutur að þá var alkunnig orðin helgi Ólafs konungs um öll lönd og jartegnagerð hans.

21. Frá Magnúsi konungi

Síðan lét Magnús konungur stefna Vébjargaþing. Þar taka Danir sér konung bæði að fornu og að nýju. En á því þingi tóku Danir Magnús Ólafsson til konungs yfir allt Danaveldi.

Dvaldist Magnús konungur í Danmörk lengi um sumarið og fagnaði allt fólk honum vel hvar sem hann kom og veittu honum hlýðni. Skipaði hann þá allt land, sýslur og héruð, og veitti veislur ríkismönnum. En er á leið haustið hélt hann liði sínu til Noregs og dvaldist í Elfinni nokkura hríð.

22. Upphaf Sveins Úlfssonar

Sveinn er maður nefndur sonur Úlfs jarls Þorgilssonar sprakaleggs. Móðir Sveins var Ástríður dóttir Sveins konungs tjúguskeggs. Hún var systir Knúts hins ríka samfeðra en hún var sammæðra við Ólaf Svíakonung Eiríksson. Þeirra móðir var Sigríður drottning hin stórláta dóttir Sköglar-Tósta. Sveinn Úlfsson hafði þá dvalist langa hríð með Svíakonungum frændum sínum, jafnan síðan er fallið hafði Úlfur jarl faðir hans svo sem ritað er í sögu Knúts hins gamla að hann lét drepa Úlf jarl mág sinn í Hróiskeldu. Var Sveinn fyrir þá sök ekki í Danmörk síðan.

Sveinn Úlfsson var allra manna fríðastur sýnum. Manna var hann og mestur og sterkastur og hinn mesti íþróttamaður og snilldarmaður. Það var allra manna mál, þeirra er hann var kunnigur, að hann hefði alla hluti til þá er fríða góðan höfðingja.

Sveinn Úlfsson kom á fund Magnúss konungs þá er hann lá í Elfinni svo sem áður er ritað. Tók konungur vel við honum. Voru þar og margir flutningsmenn til, því að Sveinn var hinn vinsælsti maður. Talaði hann og sjálfur sitt mál fyrir konungi fagurt og snjallt og kom svo að Sveinn gekk til handa Magnúsi konungi og gerðist hans maður. Síðan töluðu þeir konungurinn og Sveinn marga hluti í einmælum.

23. Sveinn Úlfsson tók jarldóm

Einn dag þá er Magnús konungur sat í hásæti og var fjölmennt um hann sat Sveinn Úlfsson á fótskörinni fyrir konunginum.

Þá tók konungur til máls: "Kunnigt vil eg gera höfðingjum og allri alþýðu þá ráðagerð sem eg vil vera láta. Hér er kominn til mín ágætur maður, bæði að ættum og af sjálfum sér, Sveinn Úlfsson. Hann hefir nú gerst minn maður og selt mér trú sína til þess. En svo sem þér vitið, að allir Danir hafa í sumar gerst mínir menn, þá er nú landið höfðingjalaust, er eg em í brott farinn, en þar er sem þér vitið mjög herskátt af Vindum og Kúrum og öðrum Austurvegsmönnum eða svo Söxum. Hét eg þeim og að fá höfðingja til landvarnar og landstjórnar. Sé eg þar engan mann jafnvel til fallinn fyrir allra hluta sakir sem Svein Úlfsson. Hefir hann ætt til þess að vera höfðingi. Nú mun eg gera hann jarl minn og fá honum í hendur Danaveldi til yfirsóknar meðan eg em í Noregi svo sem Knútur hinn ríki setti Úlf jarl, föður hans, höfðingja yfir Danmörk þá er Knútur var á Englandi."

Einar þambarskelfir segir: "Ofjarl, ofjarl, fóstri."

Konungur mælti reiðulega: "Fátt þykir yður eg kunna. En mér líst svo sem yður þyki sumt ofjarlar en sumt ekki að mönnum."

Þá stóð konungur upp og tók sverð og festi á linda Sveini. Síðan tók hann skjöld og festi á öxl honum, setti síðan hjálm á höfuð honum og gaf honum jarlsnafn og veislur slíkar í Danmörk sem þar hafði áður haft Úlfur jarl faðir hans. Síðan var fram borið skrín með helgum dómum. Lagði Sveinn þar á hendur sínar og sór trúnaðareiða Magnúsi konungi. Síðan leiddi konungur jarl til hásætis með sér.

Svo segir Þjóðólfur:

Sjálfr var austr við Elfi

Úlfs mögr og hét fögru.

Þar réð Sveinn að sverja

sínar hendr að skríni.

Réð Ólafs sonr eiðum,

átt hafa þeirra sáttir

skemmra aldr en skyldi,

Skánunga gramr, hánum.

Fór þá Sveinn jarl til Danmerkur og var þar við honum vel tekið af allri alþýðu. Tók hann sér þá hirð og gerðist brátt höfðingi mikill. Fór hann um veturinn víða um landið og vingaðist mjög við stórmenni. Var hann og vinsæll af alþýðu.

24. Hernaður Magnúss

Magnús konungur hélt liði sínu norður í Noreg og dvaldist þar um veturinn.

En er vor kom þá hafði Magnús konungur úti lið mikið og hélt því suður til Danmerkur. En er hann kom þar spurði hann þau tíðindi af Vindlandi að Vindur höfðu horfið undan hlýðni við hann í Jómsborg. Þar höfðu Danakonungar haft jarlsríki mikið. Hófu þeir Jómsborg að upphafi og var það orðið allstyrkt vígi. En er Magnús konungur heyrði slíkt sagt þá bauð hann út af Danmörk skipaher miklum og hélt um sumarið til Vindlands með allan herinn og hafði allmikinn her.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Heyra skaltu, hve herskjöld báruð,

hilmis kundr, til Vinda grundar,

heppinn dróttu af hlunni sléttum

hélug börð, í stefjaméli.

Aldrei frá eg enn, vísi, valdið

Vinda sorg, að döglingr spendi,

flaustum var þá flóð um ristið,

fleiri skip til óðals þeira.

En er Magnús konungur kom til Vindlands þá lagði hann til Jómsborgar og vann þegar borgina, drap þar mikið fólk en brenndi borgina og landið víða út í frá og gerði þar hið mesta hervirki.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Skjöldungr, fórstu um óþjóð eldi.

Auðið var þá flotnum dauða.

Hæstan kyntuð, hlenna þrýstir,

hyrjar ljóma suðr að Jómi.

Hvergi þorði hallir varða

heiðið fólk í virki breiðu.

Buðlungr, unnuð borgarmönnum

björtum eldi stalldræp hjörtu.

Mikið fólk á Vindlandi gekk til handa Magnúsi konungi en miklu var hitt meira er undan flýði. Fór þá Magnús konungur aftur til Danmerkur, bjó sér þar til vetursetu en sendi frá sér herinn, bæði hinn danska og svo mart lið það er honum hafði fylgt af Noregi.

25. Gefið Sveini konungsnafn

Hinn sama vetur er Sveinn Úlfsson hafði fengið yfirsókn um Danaveldi og hann hafði vingast við allmikið stórmenni og fengið alþýðu lof þá lét hann gefa sér konungsnafn og hurfu að því ráði margir höfðingjar.

En um vorið er hann spurði að Magnús konungur fór norðan úr Noregi og hafði her mikinn þá fór Sveinn til Skáneyjar og þaðan upp á Gautland og svo til Svíþjóðar á fund Önundar Svíakonungs frænda síns og dvaldist þar um sumarið en hafði njósnir í Danmörk um ferð Magnúss konungs eða um fjölmenni hans.

En er Sveinn spurði að Magnús konungur hafði látið frá sér fara mikinn hluta liðs síns og svo það að hann var suður á Jótlandi þá reið Sveinn ofan af Svíþjóð og hafði þá lið mikið er Svíakonungur fékk honum. En er Sveinn kom út á Skáney þá tóku Skánungar vel við honum og héldu hann þar fyrir konung. Dreif þá lið mikið til hans. Síðan fór hann út til Sjálands og var þar vel við honum tekið. Lagði hann þar allt undir sig. Þá fór hann í Fjón og lagði undir sig allar eyjar og gekk fólkið undir hann. Hafði Sveinn her mikinn og mart skipa.

26. Frá her Magnúss konungs

Magnús konungur spurði þessi tíðindi og það með að Vindur höfðu her úti. Síðan stefndi Magnús konungur liði til sín og dróst honum brátt her um allt Jótland. Þá kom til hans Ótta hertogi af Saxlandi úr Brúnsvík. Hann átti þá Úlfhildi dóttur Ólafs konungs hins helga, systur Magnúss konungs. Hertoginn hafði mikla sveit manna. Danahöfðingjar eggjuðu Magnús konung að fara í móti Vindaherinum og láta eigi heiðið fólk ganga þar yfir land og eyða og var það ráð tekið að konungur snýr her sínum suður á leið til Heiðabýjar.

En er Magnús konungur lá við Skotborgará á Hlýrskógsheiði þá kom honum njósn af her Vinda og það með að þeir höfðu svo mikinn her að engi fékk talt og Magnús konungur hafði engan hlut við fjölmennis og honum væri sá einn til að flýja undan. Magnús konungur vildi þó berjast ef mönnum þættu nokkur föng á að hann mætti sigrast en flestir löttu og sögðu allir eitt að Vindur höfðu óflýjanda her, en Ótta hertogi fýsti heldur að berjast. Lét konungur þá blása saman öllum herinum og lét alla menn herklæðast og lágu þeir úti um nóttina undir skjöldum sínum því að þeim var sagt að her Vinda var kominn nær þeim. Og var konungur allhugsjúkur. Þótti honum illt ef hann skyldi flýja verða því að hann hafði það aldrei reynt. Svaf hann lítið um nóttina og söng bænir sínar.

27. Jartegn Ólafs konungs

Eftir um daginn var Mikjálsmessuaftann.

En er komið var að degi þá sofnaði konungur og dreymdi að hann sá hinn helga Ólaf konung föður sinn og mælti við hann: "Ertu nú mjög hugsjúkur og óttafullur er Vindur fara móti þér með her mikinn? Ekki skaltu hræðast heiðingja þótt þeir séu margir saman. Eg mun fylgja þér í orustu þessi. Ráðið þér þá til bardaga við Vindur er þér heyrið lúður minn."

En er konungur vaknaði þá segir hann draum sinn. Tók þá að lýsa af degi. Þá heyrði allt fólk í loft upp klukkuhljóð og kenndu Magnúss konungs menn, þeir er verið höfðu í Niðarósi, að svo þótti sem Glöð væri hringt. Þá klukku hafði Ólafur konungur gefið til Klemenskirkju í Kaupangi.

28. Orusta á Hlýrskógsheiði

Þá stóð upp Magnús konungur og kallaði að blása skyldi herblástur. Fór þá Vindaherinn sunnan yfir ána að þeim. Hljóp þá upp allur konungsherinn og stefndi í móti heiðingjum. Magnús konungur steypti af sér hringabrynju og hafði ysta rauða silkiskyrtu og tók í hönd sér öxina Hel er átt hafði Ólafur konungur. Magnús konungur rann fyrir öllum mönnum öðrum í móti herinum og hjó þegar tveim höndum hvern mann að öðrum.

Svo segir Arnór jarlaskáld:

Óð með öxi breiða

ódæsinn fram ræsir,

varð um hilmi Hörða

hjördynr, en varp brynju,

þá er um skaft, en skipti

skapvörðr himins jörðu,

Hel klauf hausa fölva,

hendr tvær jöfur spenndi.

Orusta þessi var ekki löng. Voru konungsmenn hinir áköfustu. En hvar sem þeir komu saman féllu Vindur svo þykkt sem unnvörp lægju en þeir er síðar stóðu sneru á flótta og voru þeir þá höggnir niður sem búfé. Rak konungur sjálfur flóttann austur yfir heiðina og féll fólkið um alla heiðina.

Svo segir Þjóðólfur:

Hykk í hundraðs flokki

Haralds bróðurson stóðu,

hrafn vissi sér hvassast

hungrbann, framast manna.

Vítt lá Vinda flótti.

Varð, þar er Magnús barðist,

höggvinn valr að hylja

heiði rastar breiða.

Það er alþýðu mál að ekki mannfall hafi orðið jafnmikið á Norðurlöndum í kristnum sið sem það er varð á Hlýrskógsheiði af Vindum. En af liði Magnúss konungs féll ekki mart en fjöldi varð sárt.

Eftir orustu lét Magnús konungur binda sár sinna manna en læknar voru ekki svo margir í herinum sem þá þurfti. Þá gekk konungur til þeirra manna er honum sýndist og þreifaði um hendur þeim. En er hann tók í lófana og strauk um þá nefndi hann til tólf menn, þá er honum sýndist sem mjúkhendastir mundu vera og segir að þeir skyldu binda sár manna en engi þeirra hafði fyrr sár bundið. En allir þessir urðu hinir mestu læknar. Þar voru tveir íslenskir menn. Var annar Þorkell Geirason af Lyngum, annar Atli faðir Bárðar svarta í Selárdal og komu frá þeim margir læknar síðan.

Eftir þessa orustu varð frægt mjög víða um lönd jartegn sú er gert hafði hinn helgi Ólafur konungur og var það alþýðu mál að engi maður mundi þurfa að berjast við Magnús konung Ólafsson og Ólafur konungur faðir hans væri honum svo nákvæmur að óvinir hans mættu enga mótstöðu veita honum fyrir þá sök.

29. Orusta á Ré

Magnús konungur sneri þá herinum móti Sveini er hann kallaði jarl sinn þótt Danir kölluðu hann konung. Réð Magnús konungur sér til skipa og bjó herinn. Fjölmenntu þá hvorirtveggju mjög. Voru þá margir höfðingjar í liði Sveins, Skánungar, Hallandsfarar, Fjónbúar. En Magnús konungur hafði mest Norðmenn og Jóta. Hélt hann þá liði sínu til móts við Svein. Varð fundur þeirra fyrir Vestlandi á Ré.

Varð þar orusta mikil og lauk svo að Magnús konungur hafði sigur en Sveinn kom á flótta og lét lið mikið. Flýði hann þá aftur á Skáney því að hann átti hæli uppi á Gautlandi ef hann þurfti til að taka. En Magnús konungur fór þá aftur til Jótlands og sat þar um veturinn fjölmennur og hafði gæslu á skipum sínum.

Þessa getur Arnór jarlaskáld:

Fús lét á Ré ræsir

rammþing háið Glamma.

Valska rauð fyr víðu

Vestlandi gramr branda.

30. Orusta í Árósi

Sveinn Úlfsson fór þegar á skip sín er hann spurði að Magnús konungur var genginn af skipum. Dró Sveinn lið að sér, allt það er hann fékk, og fór þá um veturinn um Sjáland og um Fjón og um eyjar og er dró að jólum hélt hann suður til Jótlands, lagði fyrst til Limafjarðar og gekk þar mart fólk undir hann en hann tók gjöld af sumum. Sumir fóru á fund Magnúss konungs.

En er þetta spurði Magnús konungur hvað Sveinn hafðist að þá fór hann til skipa sinna og hafði með sér Norðmanna lið það er þá var í Danmörk en sumt Dana lið, hélt þá sunnan fyrir land. Sveinn var þá í Árósi og hafði mikið lið. En er hann spurði til hers Magnúss konungs þá lagði hann sínu liði úr bænum og bjóst til orustu.

En er Magnús konungur hafði spurt hvar Sveinn var og hann vissi að þá mundi vera skammt millum þeirra þá átti hann húsþing og talaði við lið sitt, sagði svo: "Nú höfum vér spurt að jarl með lið sitt mun hér nú liggja fyrir oss. Er mér svo sagt að þeir hafi lið mikið. Og vil eg gera yður kunnigt um ætlan mína. Vil eg leggja til fundar við jarl og berjast við hann þótt vér höfum lið nokkuru færra. Munum vér traust vort eiga enn sem fyrr þar er guð sjálfur er og hinn helgi Ólafur konungur faðir minn. Hefir hann oss nokkurum sinnum fyrr sigur gefið þá er vér höfum barist og höfum vér oft haft lið minna en óvinir vorir. Nú vil eg að menn búist svo við að vér skulum leita þeirra og þegar er fund vorn ber saman þá skulum vér að róa og taka þegar til bardaga. Veri þá allir búnir mínir menn að berjast."

Síðan herklæddust þeir og bjó hver sig og sitt rúm. Reru þeir Magnús konungur fram þar til er þeir sáu lið jarls, greiddu þegar atróðurinn. En Sveins menn vopnuðust og tengdu saman skip sín. Tókst þá þegar hörð orusta.

Svo segir Þjóðólfur:

Lögðu, græðis glóða,

gramr og jarl fyr skömmu,

þar kom bitr á börva

brandleikr, saman randir,

svo að manþinga mundut

merkjendr Héðins serkjar,

her náði gný gerva

geirs, orustu meiri.

Þeir börðust um stafna og máttu þeir einir höggum við koma er í stafni voru en þeir lögðu kesjum er í fyrirrúmi voru en allir þeir er aftar voru skutu snærispjótum eða gaflökum eða vígörum en sumir börðu grjóti eða skeftiflettum en þeir er fyrir aftan siglu voru skutu bogaskotum.

Þess getur Þjóðólfur:

Skotið frá eg skeftiflettum

skjótt og mörgu spjóti,

bráð fékk hrafn, þar er háðum

hjaldr, á breiða skjöldu.

Neyttu, mest sem máttu,

menn að vopna sennu,

baugs en barðir lágu

börvar, grjóts og örva.

Báru böslar fleiri

bogmenn að hör tognum.

Mundit þann dag Þrændi

þreyta fyrr að skeytum.

Svo þykkt flugu síðan

snæridör of skæru,

ótt var ördrif látið,

illa sáttu á milli.

Hér segir það hvernig áköf var skothríðin. Magnús konungur var fyrst öndverða orustu í skjaldborg en er honum þótti seint áorkast þá hljóp hann fram úr skjaldborginni og svo eftir skipinu og kallað hátt og eggjaði sína menn og gekk allt fram í stafninn í höggorustu. En er það sáu hans menn þá eggjaði hver annan. Var þá kall mikið um allan herinn.

Svo segir Þjóðólfur:

Mjök bað Magnúss rekka

mannr rösklega annan,

hörð þrifust boð, þar er börðust

böðský framar knýja.

Gerðist þá hina ákafasta orusta. Í þeirri hríð hrauðst skip Sveins framan um stafninn og söxin. Þá gekk sjálfur Magnús konungur með sína sveit upp á skipið Sveins og síðan hans maður hver að öðrum, gerði þá svo harða atgöngu að Sveins menn hrukku fyrir og hrauð Magnús konungur það skip og síðan hvert að öðru. Flýði þá Sveinn og mikill hluti liðs hans en fjöldi féll hans manna og mart fékk grið.

Svo segir Þjóðólfur:

Vörðr gekk meir að morði,

Magnús, kjalar vagna,

það var frægt, í fagran

framstafn varar hrafni.

Gerðum þar, svo að þurði,

þengill, en óx fengi,

skeiðr nam her að hrjóða,

húskarla lið jarli.

Áðr svanfoldar seldi

sólrýrandi hinn dýri,

jarls lá ferð á ferli,

fjörgrið stöfum hjörva.

Þessi orusta var drottinsdag hinn næsta fyrir jól.

Svo segir Þjóðólfur:

Römm var hildr, sú er hramma

harðelds viðir börðust,

herr gekk snart að snerru,

sunnudag um unnin.

Flaut, þá er feigir létu

fjör gnýstafir hjörva,

þjóð sökk niðr að nauðum

nár á hverri báru.

Magnús konungur tók þar sjö skip af Sveins mönnum.

Svo segir Þjóðólfur:

Hrauð Ólafs mögr áðan,

jöfur vó sigr, hins digra,

fregnat slíkt úr Sogni,

sjö skip, konur hnipnar.

Og enn kvað hann:

Misst hafa Sveins að sýnu,

sverð-Gautr, förunautar,

hörð er heldr um orðin,

heimkomu, för beima.

Hrærir hausa þeira,

hreggi æst, og leggi,

sjár þýtr auðs of árum,

unnr á sanda grunni.

Sveinn flýði þegar um nóttina til Sjálands með því liði sem undan hafði komist og honum vildi fylgja en Magnús konungur lagði að landi skip sín og lét þegar um nóttina lið sitt fara á land en snemma eftir um morguninn komu þeir ofan með strandhögg mikil.

Þess getur Þjóðólfur:

Gær sá eg grjóti stóru,

gein haus fyrir steini,

fóra fylking þeira

fast, harðlega kastað.

Ofan keyrðum vér, orðum

jörð muna Sveinn um varða,

staðar hefir stafn í miðju,

strandhögg, numið landi.

31. Flótti Sveins konungs

Magnús konungur hélt þegar sunnan sínu liði til Sjálands eftir Sveini. En þegar er Magnúss konungs lið kom að þá flýði Sveinn þegar á land upp og allt lið hans en Magnús konungur sótti eftir þeim og rak flóttann, drap slíkt er þeir náðu.

Svo segir Þjóðólfur:

Spurði einu orði,

öld blóðroðna skjöldu,

satt er að svo mörg átti,

Selunds mær hver vé bæri.

Auðtróðu varð auðið

yfir um skóg að spróga.

Títt bar týmargr flótti

til Hringstaða iljar.

Saurstokkinn bar svíra

snarr Skánunga harri.

Undr er nema allvaldr Lundar

aldrprúðr fyr haldi.

Gær flugu mold og mýrar,

merki jarls hins sterka

slóð drap fram að flóði,

flaugar dör um hauga.

Sveinn flýði þá yfir á Fjón en Magnús konungur fór þá herskildi yfir Sjáland og brenndi víða fyrir þeim mönnum er um haustið höfðu slegist í flokk með Sveini.

Svo segir Þjóðólfur:

Náði jarl að eyða

jöfra setr á vetri.

Lést eigi þú litla

landvörn af þér standa.

Máttir, Magnús, hætta,

mildr, í fólk und skildi.

Nefa Knúts var þá nýtum

nær sem hann ráðinn væri.

Rönn léstu, ræsir Þrænda,

reiðr þorðir bú meiða,

hús namstu hvert og eisu,

hyrfelld, gefa eldi.

Grá vildir þú gjalda,

gæðinga vinr, skæðar,

ört renndu þeir undan,

jarls fylgjurum dylgjur.

32. Brennt Fjón

Þegar er Magnús konungur spurði til Sveins þá hélt hann sínu liði yfir til Fjóns. En þegar er Sveinn spurði það þá gekk hann á skip og sigldi og kom fram á Skáni, fór þaðan í Gautland og síðan á fund Svíakonungs.

En Magnús konungur gekk upp á Fjóni, lét þar ræna og brenna fyrir mörgum. Allir Sveins menn, þeir sem þar voru, flýðu brott víðs vegar.

Svo segir Þjóðólfur:

Hrindr á hróka landi

hregg af eikiveggjum,

suðr leikr eldr um unninn

óðr, í loft upp glóðum.

Bær logar hálfu hæra

hjónum nær á Fjóni.

Ræfr þola nauð og næfrar.

Norðmenn sali brenna.

Menn eiga þess minnast

manna Sveins að kanna,

víga-Freyr, síðs voru,

vef Gefn, þrjár stefnur.

Von er fagrs á Fjóni,

fljóð. Dugir vopn að rjóða.

Verum með fylktu fólki

fram í vopna glammi.

Eftir þetta gekk allt fólk undir Magnús konung í Danmörk. Þá var þar friður góður hinn efra hlut vetrar. Setti þá Magnús konungur sína menn til stjórnar um land allt þar í Danmörk. En er á leið vorið þá fór hann herliði sínu norður í Noreg og dvaldist þar mjög lengi um sumarið.

33. Orusta við Helganes

En er Sveinn spurði það þá reið hann þegar út á Skáni og hafði lið mikið úr Svíaveldi. Tóku Skánungar vel við honum. Efldist hann þá að liði, fór síðan út í Sjáland og lagði þar undir sig, svo Fjón og allar eyjar.

En er það spurði Magnús konungur þá efldist hann að liði og skipum og hélt síðan suður til Danmarkar. Hann spurði hvar Sveinn lá með her sinn. Hélt Magnús konungur þá til móts við hann. Varð fundur þeirra þar sem Helganes heitir og var það að kveldi dags. En er orusta tókst hafði Magnús konungur lið minna og skip stærri og skipuð betur.

Svo segir Arnór:

Vítt, hefi eg heyrt, að heiti

Helganes, þar er elgi

vogs hinn víða frægi

vargteitir hrauð marga.

Rökkr öndurt bað randir

reggbúss saman leggja.

Rógs skýja hélt rýgjar

regni haustnótt gegnum.

Orusta var hin snarpasta en er á leið nóttina gerðist mikið mannfall. Magnús konungur skaut alla nóttina handskoti.

Þess getur Þjóðólfur:

Hisig laut, er heitir

Helganes, fyr kesjum,

sukku sárir rekkar,

Sveins ferð, bana verðir.

Mætr hélt mörgu spjóti

Mæra gramr í snæri.

Odd rauð, aski studdan,

örr landreki dörrum.

Það er skjótast að segja af orustu þessi að Magnús konungur hafði sigur en Sveinn flýði. Var skip hans hroðið með stöfnum og öll skip Sveins önnur voru hroðin.

Svo segir Þjóðólfur:

Flýði jarl af auðu

ótvínn skipi sínu

morð, þar er Magnús gerði

meinfært þaðan Sveini.

Réð herkonungr hrjóða

hneitis egg í sveita.

Sprændi blóð á brýndan

brand. Vó gramr til landa.

Og enn segir Arnór:

Skeiðr tók Bjarnar bróður,

ballr Skánungum, allar,

þjóð reri þeirrar tíðar

þingað, gramr með hringum.

Þar féll mikið lið af Sveins mönnum. Fékk Magnús konungur og hans menn mikið hlutskipti.

Svo segir Þjóðólfur:

Skjöld bar eg heim frá hjaldri,

hlausk mér til þess, gauskan,

ramr var suðr á sumri

sverðdynr, og þó brynju.

Vopn gat eg fríð en fljóði

fyrr sagði eg það kyrru.

Þar fékk eg hjálm er hilmir

harðfengr Dani barði.

Sveinn flýði þá upp á Skáni og allt lið hans það er undan komst en Magnús konungur og hans lið ráku flóttann langt á land upp og varð þá lítil viðurtaka af Sveins mönnum eða bóndum.

Svo segir Þjóðólfur:

Bauð Ólafs sonr áðan

upp á land að standa.

Gekk með manndýrð mikla

Magnús reiðr af skeiðum.

Snar bað hilmir herja,

hér er skark, í Danmörku.

Fleygir hvasst um hauga

hestr um Skáney vestan.

Síðan lét Magnús konungur fara herskildi allt um byggðina.

Svo segir Þjóðólfur:

Nú taka Norðmenn knýja,

nær göngum vér stöngum,

berka eg, Magnúss merki,

minn skjöld á hlið sjaldan.

Skýtra skeifum fæti

Skáney yfir sláni,

fár vegr er mér fegri

fundinn, suðr til Lundar.

Síðan tóku þeir að brenna byggðina. Flýði þá fólkið allt víðs vegar undan.

Svo segir Þjóðólfur:

Bárum járn að ærnu

ísköld á lið vísa.

Skjótt ríða nú skreyttar

Skánunga lokvánir.

Rauðr leikr um bæ breiðan

bráðr að voru ráði

eldr, en ernir valda

aðblásendr því vási.

Svíðr um seggja búðir,

siklingr í her miklum

eyðir byggð sem bráðast,

bjartr eldr Danaveldi.

Móðr ber halr um heiði

halds Danmarkar skjöldu.

Vér hlutum sigr en sárir

Sveins menn fyr renna.

Fjörð lét fylkir verða

forntraddan mó spornað,

leynumst lítt, á Fjóni,

liðs skjöldunga á miðli.

Muna fyr Magnús synja

menn Sveins, þeir er nú renna,

upp fara mörg í morgun

merki, stórra verka.

Sveinn flýði þá austur á Skáni. Magnús konungur fór þá til skipa sinna og hélt síðan austur fyrir Skáneyjarsíðu og varð mjög búist af skyndingu.

Þá kvað Þjóðólfur þetta:

Eg hefi ekki að drekka

annars nema sjá þenna.

Sýg eg úr söltum ægi

sylg er eg jöfri fylgi.

Liggr fyr oss, en uggum

alllítt Svía, köllum,

drýgt höfum vos fyr vísa,

víð Skáneyjarsíða.

Sveinn flýði upp á Gautland og sótti síðan á fund Svíakonungs og dvaldist þar um veturinn í góðu yfirlæti.

34. Hernaður Magnúss konungs

Magnús konungur sneri aftur ferð sinni þá er hann hafði undir sig lagt Skáni, hélt þá fyrst í Falstur, veitti þar uppgöngu og herjaði þar, drap mikið lið það er áður hafði gengið undir Svein.

Þess getur Arnór:

Svik réð eigi eklu

allvaldr Dönum gjalda.

Lét fullhugaðr falla

Falstrbyggja lið tyggi.

Hlóð, en hála tæðu

hirðmenn ara grenni,

auðar þorn fyr örnu

ungr valköstu þunga.

Síðan hélt Magnús konungur liði sínu til Fjóns og herjaði og vann þar þá mikið hervirki.

Svo segir Arnór:

Enn rauð frán á Fjóni,

fold sótti gramr dróttar,

ráns galt her frá honum,

hringserks lituðr merki.

Minnist öld, hver annan,

jafnþarfr blám hrafni,

ört gat hilmir hjarta,

herskyldir tug fylldi.

35. Frá orustum Magnúss konungs

Magnús konungur sat þann vetur í Danmörk og var þá góður friður. Hann hafði átt í Danmörk orustur margar og haft í öllum sigur.

Oddur Kíkinaskáld segir svo:

Vas fyr Mikjálsmessu

málmgrimm háið rimma.

Féllu Vindr en vöndust

vopnhljóði mjög þjóðir.

En fyr jól var önnur,

óhlítuleg, lítlu.

Upp hófst grimm með gumnum

gunnr fyr Árós sunnan.

Enn segir Arnór:

Hefnir, fenguð yrkisefni,

Ólafs. Gervi eg slíkt að málum.

Hlakkar lætr þú hrælög drekka

hauka. Nú mun kvæðið aukast.

Fjórar hefir þú, randa rýrir

reyrar setrs, á einum vetri,

allvaldr, ertu ofvægr kallaðr,

örva hríðir frækn um gervar.

Þrjár orustur átti Magnús konungur við Svein Úlfsson.

Svo segir Þjóðólfur:

Háðist heilli góðu

hildr sem Magnús vildi.

Selr um sigr að þylja

sóknstærir mér færi.

Brand rauð buðlungr Þrænda.

Ber íðula síðan

hann eft hervíg þrennin

hærra skjöld að gjöldum.

36. Frá bréfum Magnúss konungs

Magnús konungur réð þá bæði fyrir Danmörk og Noregi. En eftir það er hann hafði eignast Danaveldi þá gerði hann sendimenn vestur til Englands. Fóru þeir á fund Játvarðar konungs og fluttu honum bréf og innsigli Magnúss konungs.

En það stóð á bréfum með kveðjusending Magnúss konungs:

Þér munuð spurt hafa einkamál þau er vér Hörða-Knútur gerðum með oss að hvor okkar sem lifði eftir annan sonlaus þá skyldi sá taka lönd og þegna, þau er hinn hafði átt. Nú er það svo orðið, sem eg veit að þér hafið spurt, að eg hefi tekið allt Danaveldi í arf eftir Hörða-Knút. Hann átti þá er hann andaðist engum mun síður England en Danmörk. Köllumst eg nú eiga England eftir réttum máldögum. Vil eg að þú gefir upp ríki fyrir mér en að öðrum kosti mun eg sækja til með styrk hers bæði af Danaveldi og Noregi. Mun þá sá ráða löndum er sigurs verður auðið.

37. Svör Játvarðar konungs

En er Játvarður hafði lesið bréf þessi þá svaraði hann svo:

Það er öllum mönnum kunnigt hér í landi að Aðalráður konungur faðir minn var óðalborinn til ríkis þessa bæði að fornu og nýju. Vorum vér fjórir synir hans. En er hann var fallinn frá löndum þá tók ríki og konungdóm Játmundur bróðir minn því að hann var elstur vor bræðra. Undi eg þá vel við meðan hann lifði. En eftir hann tók ríkið Knútur konungur stjúpfaðir minn. Var þá eigi dælt til að kalla meðan hann lifði. En eftir hann var konungur Haraldur bróðir minn meðan honum var lífs auðið. En er hann andaðist þá réð Hörða-Knútur bróðir minn fyrir Danaveldi og þótti það þá einu rétt bræðraskipti með okkur að hann væri konungur bæði yfir Englandi og Danmörk en eg hefði ekki ríki til forráða. Nú andaðist hann. Var það þá ráð hér allra landsmanna að taka mig til konungs hér í Englandi. En meðan eg bar ekki tignarnafn þjónaði eg mínum höfðingjum eigi stórlegar en þeir menn er enga ætt áttu hér til ríkis. Nú hefi eg tekið hér konungsvígslu og svo fulllega konungdóm sem faðir minn hafði fyrir mér. Nú mun eg þetta nafn eigi upp gefa að mér lifanda. En ef Magnús konungur kemur hingað til lands með her sinn þá mun eg eigi liði safna í mót honum. Mun hann kost eiga að eignast England og taka mig áður af lífdögum. Segið honum svo mín orð.

Fóru þá sendimenn aftur og komu á fund Magnúss konungs og sögðu honum allt sitt erindi.

Konungur svaraði tómlega og mælti þó svo: "Eg ætla hitt munu vera sannast og best fallið að láta Játvarð konung hafa ríki sitt í ró fyrir mér en halda þessu ríki er guð hefir mig eignast látið."