1. Upphaf Hákonar herðibreiðs

Hákon sonur Sigurðar konungs var tekinn til höfðingja yfir flokk þann er áður hafði fylgt Eysteini konungi og gáfu flokksmenn honum konungsnafn. Þá var hann tíu vetra. Þar voru þá með honum Sigurður, sonur Hávarðs hölds af Reyri, og þeir Andrés og Önundur, fóstbræður Hákonar, Símonarsynir og mart annarra höfðingja og vina Eysteins konungs og Sigurðar konungs. Þeir fóru fyrst upp á Gautland.

Ingi konungur kastaði sinni eigu á það allt er þeir áttu í Noregi og gerði þá útlaga. Ingi konungur fór norður í Víkina og var þar en stundum norður í landi. Gregoríus var í Konungahellu við háskann og varði þar landið.

2. Frá Gregoríusi Dagssyni

Eftir um sumarið komu þeir Hákon ofan af Gautlandi og fóru til Konungahellu og höfðu allmikið lið og frítt. Gregoríus var þar í býnum og stefndi þing fjölmennt við bændur og býjarmenn og krafði sér liðs. Honum þóttu menn lítt ræma og lést hann illa trúa þeim. Hann fór í brott tveim skipum og inn í Víkina og var allóglaður. Hann ætlaði til fundar við Inga konung. Hann hafði spurt að Ingi konungur fór við her mikinn norðan um Víkina.

En er Gregoríus var skammt norður kominn þá mætti hann þeim Símoni skálp og Halldóri Brynjólfssyni og Gyrði Ámundasyni fóstbróður Inga konungs. Gregoríus varð þeim feginn mjög. Hann hvarf þá aftur og þeir allir samt og höfðu ellefu skip. En er þeir reru upp til Konungahellu þá höfðu þeir Hákon þing fyrir utan býinn og sáu för þeirra.

Þá mælti Sigurður af Reyri: "Nú er Gregoríus feigur er hann fer í hendur oss með fá liði."

Gregoríus lagði að landi gagnvart býnum og vildi bíða Inga konungs því að hans var von en hann kom eigi. Hákon konungur bjóst við í býnum og lét Þorljót skaufuskalla vera höfðingja í liði því er var á kaupskipum þeim er flutu fyrir bænum. Hann var víkingur og ránsmaður. En Hákon og Sigurður og allur herinn var í býnum og fylktu á bryggjunum. Allir menn höfðu þar gengið undir Hákon.

3. Flótti Hákonar

Þeir Gregoríus reru upp eftir ánni og létu hefja skipin ofan fyrir straumi að þeim Þorljóti. Þeir skutust á um hríð þar til er Þorljótur hljóp fyrir borð og hans félagar. Voru sumir drepnir en sumir komust á land.

Þá reru þeir Gregoríus að bryggjum og þegar lét Gregoríus skjóta upp bryggjum af sínu skipi undir fætur þeim Hákonar mönnum. Þá féll sá maður er merki hans bar er hann ætlaði til uppgöngu. Þá kvaddi Gregoríus til að taka upp merkið, Hall son Auðunar Hallssonar. Hann gerði svo og bar síðan merkið upp á bryggjur en Gregoríus gekk þegar eftir honum og skaut skildi fram yfir höfuð honum.

En þegar er Gregoríus kom á bryggjurnar og Hákonar menn kenndu hann þá hopuðu þeir og gafst rúmið þegar tvo vega. En er fleira kom liðið upp af skipum þá sótti Gregoríus og hans menn fram en Hákonar menn hopuðu fyrst og runnu því næst upp í býinn en þeir Gregoríus fylgdu þeim og ráku þá tvisvar upp úr bænum og drápu mart.

Engi var för skörulegri en sú, að máli manna, er Gregoríus fór fyrir því að Hákon hafði meir en fjóra tigu hundraða manna en Gregoríus eigi öll fjögur hundruð.

Þá mælti Gregoríus við Hall Auðunarson eftir orustu: "Margir menn þykja mér mjúkari í sóknum en þér Íslendingar því að þér eruð óvanari en vér Noregsmenn en engir þykja mér vopndjarfari en þér."

Þá kom Ingi litlu síðar og lét drepa marga menn þá er við Hákoni höfðu tekið en suma lét hann fé gjalda en hann brenndi býi fyrir sumum en suma rak hann úr landi og gerði þeim mart illt.

Hákon fór um veturinn hið efra norður í Þrándheim og kom fyrir páskir og tóku Þrændir hann þar til konungs, að hafa föðurleifð sína, þriðjung Noregs við Inga konung. Ingi var í Víkinni og Gregoríus og vildi Gregoríus fara norður að þeim en margir löttu og varð ekki úr á þeim vetri.

4. Dráp Gyrðar og Hávarðs

Hákon fór norðan um vorið og hafði nær þremur tigum skipa. Víkverjar fóru af liði Hákonar fyrir með átta skipum og herjuðu á Mæri hvoratveggju. Engi maður mundi fyrr herjað hafa verið milli kaupanganna. Jón sonur Hallkels húks safnaði bóndaliði og fór að þeim og tók Kolbein óða og drap hvert barn af skipi hans. Síðan leitaði hann hinna og hitti þá við sjö skipum og börðust þeir en Hallkell faðir hans gerði eigi fara til móts við hann sem þeir höfðu mælt. Þar féll mart bónda góðra og varð sár sjálfur.

Hákon fór suður til Björgynjar með liði sínu og er þeir komu til Stjórnveltu spurðu þeir að Ingi konungur var áður austan kominn fyrir fám nóttum og Gregoríus til Björgynjar og þorðu þeir þá eigi þannug að halda. Þeir sigldu suður um Björgyn hið ytra og hittu þá þremur skipum lagsmenn Inga konungs er seinni höfðu orðið austan. Þar var Gyrður Ámundason fóstbróðir Inga konungs, hann átti Gyríði systur Gregoríusar, en annar Gyrður lögmaður Gunnhildarson, þriðji Hávarður klíningur. En Hákon lét drepa Gyrð Ámundason og annan Hávarð klíning en hann hafði Gyrð lögmann með sér og fór austur í Víkina.

5. Frá ráðagerðum

En er Ingi konungur spurði það þá fór hann austur eftir þeim. Þeir hittust austur í Elfi. Ingi konungur lagði upp í ána eftir hinni nyrðri kvísl og gerði njósn fyrir sér um þá Hákon. En Ingi konungur lagði að landi út við Hísing og beið þar njósnarinnar.

Og er njósnarmenn komu aftur þá gengu þeir til konungs og sögðu að þeir hefðu séð lið Hákonar konungs og alla skipan þeirra, segja að þeir lágu uppi við stikin og höfðu tengt skutstafna sína upp í stikin: "Þeir hafa tvo austurfararknörru og hafa þá lagt yst skipanna."

Á knörrunum voru húnkastalar og svo frammi í stafni á báðum. En er þetta spurði konungur, hvern viðbúnað þeir höfðu, þá lét hann blása til húsþings öllu liðinu. En er þings var kvatt og sett þá leitar konungur ráðs við lið sitt og kveður Gregoríus Dagsson og Erling skakka mág sinn og aðra lenda menn og skipstjórnarmenn og segir allan umbúnað þeirra Hákonar manna.

Gregoríus svaraði fyrst og birti sinn vilja, segir svo: "Fundir vorir Hákonar hafa að borist nokkurum sinnum og hafa þeir haft oftast meira lið og fengið þó minna hlut í vorum skiptum. En nú höfum vér miklu meira lið og mun það nú þykja líklegt þeim mönnum, er fyrir skömmu hafa misst fyrir þeim göfgra frænda sinna, að hér muni vel bera til um hefnd því að þeir hafa lengi nú áður rekist undan oss í sumar. Höfum vér það oft mælt ef þeir biðu vor, svo sem nú er sagt að vera muni, að vér mundum hætta til fundar við þá. Nú er það að segja frá mínu skaplyndi að eg vil leggja til orustu við þá ef það er eigi í mót konungsvilja því að eg ætla enn sem fyrr hefir verið að þeir muni fyrir verða láta, ef vér leggjum skelegglega að. Mun eg þar til leggja er öðrum þykir torveldlegast."

Að ræðu Gregoríusar varð mikill rómur og létust allir búnir að leggja til orustu við þá Hákon. Var þá róið öllum skipunum upp eftir ánni til þess er hvorir sáu aðra. Þá viku þeir Ingi konungur af árstrauminum út undir eyna. Átti konungur þá tal við stýrimenn alla og bað þá skipa til atlögu og kvaddi þá að Erling skakka, sagði sem satt var að engi var í því liði vitrari maður og kænni í orustu þó að sumir væru enn meiri ákafamenn. Veik konungur þá enn ræðunni til fleiri lendra manna, nefndi suma á nafn en lauk svo ræðu sinni að hann bað það hvern til leggja er hann sá að ráði gegndi en síðan alla saman verða á eitt sátta.

6. Tala Erlings

Erlingur skakki svaraði ræðu konungs: "Skyldur em eg konungur að þegja eigi við ræðu yðarri. En ef þér viljið forvitnast hvað mín ráðagerð mun vera þá skal eg yður láta það heyra. Þessi ætlan er nú er sett er þvert frá mínu skapi því að eg kalla þetta vera ófæru, að berjast við þá að svo búnu þótt vér höfum lið mikið og frítt. Ef vér skulum veita þeim atlögu og róa ástraum þenna í móti, þar er þrír menn eru í hálfrými þá verður einn að róa en annar að hlífa þeim. Hvað er þá nema einn þriðjungur liðs vors muni til vera að berjast? Líst mér svo sem óvíglega muni þeir komast við orustu er við árarnar eru og bökum horfa við óvinum sínum. Gefið mér tómstund til ráðagerðar en eg heiti því það í mót að eg skal það ráð þar til finna, fyrr en þrír dagar séu liðnir, að hóglegar skulum vér við komast að leggja á fund þeirra."

Og fannst það mjög í ræðu Erlings að hann latti atlögunnar og eigi að síður eggjuðu margir aðrir og kváðu þá Hákon mundu hlaupa á land upp enn sem fyrr "og höfum vér þá þeirra ekki," segja þeir, "en þeir hafa nú lítið lið og höfum vér ráð þeirra allt í hendi."

Gregoríus ræddi um fám orðum og sneiddi svo til sem Erlingi gengi mjög það til, er hann latti atlögunnar, að hann vildi þau ráð ónýta, er Gregoríus lagði til, heldur en hitt að hann kynni þetta gerr að sjá en allir aðrir.

7. Frá liði Hákonar konungs

Ingi konungur mælti þá til Erlings: "Mágur," segir hann, "nú viljum vér þínum ráðum fram fara hvernug hátta skal atlögunni en fyrir því að þess eru ráðamennirnir fúsari þá skulum vér nú að þeim leggja í dag."

Þá mælti Erlingur: "Skútur allar og léttiskip skulu róa út um eyna og upp hina eystri kvísl og svo ofan að þeim og freista að þeir megi leysa þá frá stikunum en þá skulum vér róa stórskipunum neðan að þeim og veit eigi áður en reynt er, hvort þeir leggja því betur að en eg, sem þeir eru óðari."

Þetta ráð líkaði öllum vel.

Nes nokkuð gekk fram milli þeirra Hákonar og sá hvorgi skipin frá öðrum. En er skútnaherinn reri ofan eftir ánni þá sáu þeir Hákon það en áður höfðu þeir verið á tali og ráðið ráðum sínum. Gátu sumir að þeir Ingi konungur mundu að leggja en margir ætluðu að þeir mundu eigi treystast er mjög þótti seinkast atlagan en þeir treystust vel viðbúnaði sínum og liði. Í þeirra flokki var mart stórmenni. Þar var Sigurður af Reyri og þeir Símonarsynir tveir. Þar var og Nikulás Skjaldvararson og Eindriði sonur Jóns mörnefs er þá var ágætastur maður og vinsælstur í Þrændalögum. Margir aðrir voru þar lendir menn og sveitarhöfðingjar.

En er þeir sáu að Inga menn reru mörgum skipum út eftir ánni þá hugðu þeir Hákon að þeir Ingi mundu flýja vilja og hjuggu tengslin frá skipunum, gripu þá til ára og reru eftir þeim og vildu reka þá. Skipin renndu skjótt fyrir straumi og er þau bar ofan eftir ánni fyrir nesið er áður var milli þá sáu þeir að meginliðið Inga lá út við eyna Hísing. Lagsmenn Inga sáu þá hvar skip Hákonar fóru og hugðu að þeir mundu að leggja. Var þar þá þys mikill og vopnabrak og eggjan og lustu þeir upp herópi. En þeir Hákon sneru skipum sínum að norðurlandinu og er þar víkhvarf nokkuð og komust af strauminum. Þeir bjuggust þar um, báru upp á land skutfestar og sneru út framstöfnum og tengdu saman öll skipin, létu austurfararknörruna liggja út frá öðrum skipum, annan fyrir ofan en annan fyrir neðan, og tengdu þá við langskipin. En í miðjum flotanum lá konungsskipið og þar næst Sigurðar skip en á annað borð konungsskipinu lá Nikulás en þar næst Eindriði Jónsson. Öll hin smærri skip lágu utar meir. Þeir höfðu nálega öll hlaðið skip sín af grjóti og vopnum.

8. Tala Sigurðar

Sigurður af Reyri talaði og mælti svo: "Það er nú vænt að fram muni koma er oss hefir lengi heitið verið að fundur vor Inga mundi verða. Höfum vér nú og mjög lengi við búist og hafa margir vorir félagar stórt berkt um að eigi mundu flýja eða fálma fyrir Inga konungi eða Gregoríusi og er nú gott að minnast þeirra orða. En vér megum með minna trausti um það ræða er fyrr höfum orðið nokkuð tannsárir í vorum viðurskiptum og er það, sem hver hefir heyrt, að vér höfum mjög oft svaðilförum farið fyrir þeim. En eigi að síður er oss nauðsyn að verða við sem mannlegast og standa sem fastast því að þann eigum vér útveginn til þess að vér munum sigurinn hafa. En þótt vér höfum lið nokkuru færra þá má þó auðna ráða hvorir gagn skulu hafa. Er sú von best í voru máli að guð veit að vér mælum réttara. Ingi hefir áður höggvið niður bræður sína tvo en það er engum manni blint hverjar föðurbætur hugðar eru Hákoni konungi, þær að höggva hann niður sem aðra frændur sína, og mun það sýnast þenna dag. Hákon beiddist eigi meira frá upphafi af Noregi en þess þriðjungs er faðir hans hafði átt og var honum þess varnað. En að minni virðing er Hákon betur til kominn að taka arf eftir Eystein föðurbróður sinn heldur en Ingi eða Símon skálpur eða aðrir þeir menn er Eystein konung tóku af lífdögum. Mörgum mundi svo lítast, þeim er sálu sinni vildu þyrma, og hefðu þvílíkir stórglæpir á hendur borist sem Inga, að eigi mundu þora fyrir guði að kallast með konungsnafni og það undrast eg er guð þolir honum þá ofdirfð og það mun guð vilja að vér steypum honum. Berjumst vér djarflega því að guð mun oss sigur gefa. En ef vér föllum þá mun guð það ömbuna oss við margföldum fagnaði ef hann lér vondum mönnum valds að ganga yfir oss. Fari menn stillilega og felmti eigi ef orusta tekst. Gæti hver sín og sinna sveitbúa en guð allra vor."

Góður rómur var ger að máli Sigurðar og hétu allir góðu um að verða vel við. Hákon konungur gekk upp á austurfararknörrinn og var þar sett skjaldborg um hann en merki hans var á langskipinu, því er hann hafði áður á verið.

9. Frá liðsmönnum Inga konungs

Nú er að segja frá Inga mönnum þá er þeir sáu að Hákonar menn bjuggust til orustu. Var þá áin ein milli þeirra. Þá gerðu þeir hleypiskip út eftir liði sínu, því er brott hafði róið, að þeir skyldu aftur snúa en konungur og annað liðið beið þeirra og skipuðu liði sínu til atlögu. Þá töluðu höfðingjar og sögðu liðinu fyrirætlan sína, það fyrst hver skipin skyldu næst liggja.

Gregoríus mælti: "Vér höfum mikið lið og frítt. Nú er það mitt ráð að þér, konungur, verið eigi í atlögunni því að þá er alls gætt er yðar er og eigi veit hvar óskytja ör geigar. Þeir hafa þann viðbúnað að úr húnköstulum á kaupskipunum er borið grjót og skot. Þá er þeim litlu óhættara er fjarran eru. Þeir hafa lið eigi meira, en það er við vort hæfi lendra manna að halda orustu við þá. Eg mun leggja mitt skip að því skipi þeirra er mest er. Vænti eg enn að skömm raun sé að berjast við þá. Svo hefir enn oftast verið á vorum fundum þótt annan veg hafi liðsmunur verið en nú er."

Þetta líkaði öllum vel er Gregoríus mælti að konungur sjálfur væri eigi í orustu.

Þá mælti Erlingur skakki: "Því ráði vil eg fylgja að þér, konungur, farið eigi til orustu. Líst mér svo á viðbúnað þeirra sem vér munum þurfa viðsjá að gjalda ef vér skulum eigi fá mikið manntjón af þeim. Þykir mér best um heilt að binda. Sú ráðagerð, er vér höfðum fyrr í dag, þá mæltu þar margir í mót því er eg réð og sögðu að eg vildi eigi berjast. En mér þykir oss nú hafa snúist til mikilla hæginda er þeir eru í brottu frá stikunum. En nú er svo komið að eg mun eigi letja að leggja til orustu því að eg sé það, er allir mega vita, hversu mikil nauðsyn á er að stökkva óaldarflokki þessum er farið hefir um land allt með rán og rifs og mættu menn eftir það byggja land í friði og þjóna einum konungi, þeim er svo er góður og réttlátur sem Ingi konungur er, og hefir þó lengi haft volk og vandræði af ofsa og ójafnaði frænda sinna og borið brjóst fyrir allri alþýðu og lagt sig í margfaldan háska til að friða landið."

Mart talaði Erlingur og snjallt og enn fleiri höfðingjar og kom í sama stað niður að allir eggjuðu atlögunnar. Þeir biðu þess er allt kom saman lið þeirra. Ingi konungur hafði þá Bækisúðina og lét hann að bæn vina sinna, að hann lagði eigi til orustu og lá hann eftir við eyna.

10. Upphaf orustu

Nú er liðið var búið þá greiða þeir atróðurinn og ljósta upp hvorirtveggju herópi. Tengdu þeir Inga menn ekki sín skip og fóru ekki samfast því að þeir reru þveran hvern strauminn og sveif mjög stórskipum. Erlingur skakki lagði að skipi Hákonar konungs og stakk stafni að milli og Sigurðar skips. Tókst þá orusta.

En skip Gregoríus sveif upp á grunninn og hallaði mjög og komust þeir í fyrstu ekki við atlöguna. En er Hákonar menn sáu það þá lögðu þeir til og sóttu að þeim en skip Gregoríus lá fyrir.

Þá lagði að Ívar sonur Hákonar maga og sveif saman lyftingunum. Ívar krækti stafnljá um Gregoríus þar sem hann var mjóstur og hnykkti að sér og hörfaði Gregoríus að borðinu út en léinn upp eftir síðunni og var við sjálft að hann mundi krækja hann fyrir borð. Gregoríus varð lítt sár því að hann hafði spangabrynju. Ívar kallaði á hann og kvað hann þykkbyrt hafa. Gregoríus segir, kvað hann svo um búa að þess þurfti við og gekk þó ekki af. Þá var við sjálft að þeir Gregoríus mundu verða fyrir borð að ganga áður en Áslákur ungi kom akkeri í skip þeirra og dró þá af grunninu. Þá lagði Gregoríus að skipi Ívars og áttust þeir þá við langa hríð. Var skip Gregoríusar meira og fjölmennara. Féll mjög lið á Ívars skipi en sumir hljópu fyrir borð. Ívar varð sár mjög svo að hann var óvígur. En er skip hans var hroðið þá lét Gregoríus flytja hann til lands og kom honum undan og voru þeir vinir síðan.

11. Flótti Hákonar konungs

En er Ingi konungur og hans félagar sáu að Gregoríus var á grunninu þá hét konungur á liðið að þeir skyldu til róa.

Hann mælti: "Þetta var hið ósnjallasta ráð er vér skyldum hér eftir liggja en vinir vorir fóru til bardaga. Vér höfum það skip er mest er og best skipað í öllum herinum. Nú sé eg að Gregoríusi er liðs þörf, þeim manni er eg á best að launa, og leggjum til bardaga sem harðast. Er það og réttast að eg sé í orustu því að eg vil sigurinn eignast ef fæst. En þótt eg vissi fyrir að vorir menn mundu ósigur hafa, þá væri oss þó sá einn til að vera þar sem aðrir eru vorir menn, því að eg má ekki að færast, ef missi þeirra manna er brjóst eru og röskvastir eru og lengi hafa verið forstjórar fyrir mér og mínu ríki," bað þá setja upp merkin og var svo gert og reru þeir yfir ána.

Þá var bardagi sem óðastur og fékk konungur eigi rúm til atlögunnar, svo lágu skipin þröngt fyrir. Þá lögðu þeir undir austurfararknörruna. Þar var borið á þá ofan kesjur og pálstafir og grjót svo stórt að ekki hélt við og máttu þeir ekki vera þar. En er liðsmenn sáu það að konungur var kominn þá ruddu þeir fyrir honum og lagði hann þá að skipi Eindriða Jónssonar.

Þá eyddu Hákonar menn smáskipin og gengu upp á knörruna en sumir á land. Erlingur skakki og hans menn áttu harða sókn. Hann var í fyrirrúmi. Hann kallaði á stafnbúa sína og bað þá ganga upp á konungsskipið. Þeir svöruðu að það var eigi dælt og þar var járn á trjám fyrir. Erlingur gekk fram í stafninn og dvaldist þar litla hríð áður en þeir greiddu uppgöngu á konungsskipið og hruðu það skip. Tók þá að flýja allur herinn. Eftir það hljóp á kaf mart liðið en mart féll en allur fjöldinn komst á land svo sem Einar Skúlason segir:

Margr féll maðr af dreyrgu

marblakks á kaf saxi.

Gnógt eldi fékkst gýgjar

glaum. Rak ná fyr straumi.

Elfr varð unda gjálfri

eitrköld roðin heitu.

Vitnis féll með vatni

varmt öldr í men Karmtar.

Mörg flutu auð, á úrga,

álm sveigði lið, hjálma

rauð flugu stál, í stríðri

stafnblóðug skip móðu,

áðr á grund af græðis

gæðinga lið flæði,

sveit varð í rym rítar

rýr Hákonar, dýrum.

Einar orti um Gregoríus Dagsson flokk þann er kallaðar eru Elfarvísur.

Ingi konungur gaf grið Nikulási Skjaldvararsyni þá er skip hans var hroðið og gekk hann þá til Inga konungs og var með honum síðan meðan hann lifði. Eindriði Jónsson hljóp á skip Inga konungs þá er hans skip var hroðið og bað sér griða. Konungur vildi gefa honum grið en sonur Hávarðs klínings hljóp til og hjó hann banahögg og var það verk mjög lastað en hann sagði að Eindriði hafði ráðið drápi Hávarðs föður hans. Eindriði var mjög harmaður og þó mest í Þrændalögum. Þar féll mart af liði Hákonar en eigi fleiri höfðingjar. Fátt féll af Inga liði en mart var sárt.

Hákon flýði á land upp en Ingi fór norður í Víkina sínu liði. Hann var í Víkinni um veturinn og Gregoríus.

En er þeir komu til Björgynjar frá orustu, menn Inga konungs, synir Ívars af Eldu, Bergljótur og þeir bræður, þá drápu þeir Nikulás skegg er gjaldkeri hafði verið og fóru síðan heim norður í Þrándheim.

Hákon konungur kom norður fyrir jól en Sigurður var stundum heima á Reyri. Gregoríus hafði tekið honum grið af Inga að hann skyldi hafa eignir sínar allar því að þeir Gregoríus og Sigurður voru náfrændur. Hákon konungur var í Kaupangi um jólin og börðust menn hans einn aftan um jólin í hirðstofunni snemma jólanna og höfðu sjö menn bana og margir urðu sárir.

En eftir hinn átta dag jóla þá fóru þeir lagsmenn Hákonar inn á Eldu, Álfur hroði sonur Óttars birtings, og nær átta tigum manna og komu þar öndurða nótt þá er hinir voru drukknir og lögðu eld í stofuna en þeir gengu út og vörðust. En þar féll Bergljótur sonur Ívars og Ögmundur bróðir hans og mjög mart manna. Þar höfðu verið nær þremur tigum manna inni. Um veturinn í Kaupangi norður andaðist Andrés Símonarson fóstbróðir Hákonar konungs, og var hið mesta harmaður.

Erlingur skakki og menn Inga konungs, þeir er í Björgyn voru, létu sem þeir mundu fara norður þá um veturinn og taka Hákon og varð ekki af. Gregoríus sendi þau orð austan úr Konungahellu, ef hann sæti jafnnær sem þeir Erlingur, að hann mundi eigi sitja kyrr í Björgyn ef Hákon léti drepa vini Inga konungs í Þrándheimi og lögunauta þeirra.

12. Bardagi á bryggjum

Ingi konungur og Gregoríus fóru austan um vorið til Björgynjar. En þegar er Hákon spurði það og þeir Sigurður að Ingi var farinn úr Víkinni þá fóru þeir austur hið efra í Víkina.

En er þeir Ingi konungur komu til Björgynjar þá gerðist ósætt milli Halldórs Brynjólfssonar og Bjarnar Nikulássonar. Og spurði húskarl Bjarnar hví hinn væri svo bleikur, þá er þeir mættust á bryggjum niðri, en hann kvað sér látið blóð.

"Eigi vildi eg svo verða við blóðlátið, fisbleikur sem þú ert."

"En eg ætla," kvað hinn, "að þú mundir verr við verða og ódrengilegar."

Og varð eigi upphaf meira að en svo. Þá óx orð af orði þar til er þeir deildu og börðust því næst. Þá var sagt Halldóri Brynjólfssyni að húskarl hans var særður á bryggjum. En Halldór drakk þar hjá í garðinum. Gekk hann þá þangað til en áður voru þeir komnir húskarlar Bjarnar og þótti Halldóri þeir ójafnt skilið hafa og stökuðu þeir Bjarnar húskörlum og knúskuðu þá.

Það var sagt Birni bukk að Víkverjar börðu húskarla hans á bryggjum niðri. Þá tóku þeir Björn vopn sín og fóru til og vildu hefna sinna manna. Urðu þá áverkar miklir.

Þá var sagt Gregoríusi að Halldór mágur hans þurfti liðs og húskarlar hans voru höggnir niður á stræti úti. Þá hljópu þeir Gregoríus í brynjur sínar og fóru til.

Þá spurði Erlingur skakki að Björn systurson hans barðist við þá Halldór og Gregoríus á bryggjum inn og honum var liðs þörf.

Þá fór hann til þannug og var allfjölmennur og bað menn veita sér lið, kvað mönnum klæki í vera "ef einn víkverskur maður skal yfir oss ganga hér í frændhaga vorum og mun oss það æ og æ uppi."

Þar féllu fjórtán menn og höfðu níu þegar bana en fimm önduðust síðar úr sárum en mart varð sárt. Þá komu Inga konungi orð að þeir börðust inn á bryggjum Gregoríus og Erlingur og fór hann til og vildi skilja þá og mátti engu áorka því að þeir voru svo óðir hvorirtveggju.

Þá kallaði Gregoríus á Inga konung, bað hann frá fara, kvað hann engu mundu mega áorka að svo geru, kvað hinn mestan geig ef honum yrði nokkuð "því að eigi kann vita hver sá er, er eigi sparir óhapp við sig ef hann þykist í færi komast."

Þá fór konungur í brott. En er þurru hlaup hin mestu þá gengu þeir Gregoríus upp til Nikuláskirkju en þeir Erlingur eftir og kölluðust þá á. Síðan kom Ingi konungur í annað sinn og sætti þá og vildu þeir þá hvorirtveggju að hann skipaði einn milli þeirra.

Þá spurðu þeir að Hákon var í Víkinni og fór Ingi konungur og Gregoríus austur og höfðu mjög mart skipa. En er þeir komu austur þá stukku þeir Hákon undan og varð engi orusta. Fór þá Ingi konungur inn til Óslóar en Gregoríus var í Konungahellu.

13. Dráp Munáns

Gregoríus spurði til þeirra Hákonar litlu síðar þar sem heita Saurbýir. Það er uppi við markirnar. Hann fór þangað og kom um nótt og hugði að þeir Hákon og Sigurður mundu vera á hinum meira býnum og lögðu þar eld í hús. Þeir Hákon voru á hinum minna bænum. Lögðu þeir til þar er þeir sáu eldinn og vildu duga hinum. Þar féll Munán, sonur Ála óskeynds, bróðir Sigurðar konungs, föður Hákonar. Þeir Gregoríus drápu hann þá er hann vildi duga þeim er inni voru brenndir. Þeir gengu út og var þar mart manna drepið.

Ásbjörn jalda komst af bænum, hann var víkingur hinn mesti, og var sár orðinn mjög. En bóndi einn hitti hann og bað Ásbjörn að bóndi skyldi hann láta undan ganga og lést honum mundu gefa fé til. Bóndi lést það mundu gera er hann var fúsari til, lést oft hafa gengið hræddur fyrir honum og hjó hann banahögg.

Þeir Hákon og Sigurður komust undan en mart var drepið lið þeirra.

Síðan fór Gregoríus austur til Konungahellu.

Litlu síðar fóru þeir Hákon og Sigurður til bús Halldórs Brynjólfssonar á Vettaland og lögðu eld í húsin og brenndu. Halldór gekk út og var höggvinn þegar og húskarlar hans með honum. Voru þeir drepnir nær tuttugu menn alls. Sigríður kona hans, systir Gregoríusar, hana létu þeir ganga til skógar í brott í náttserk einum. Þar tóku þeir Ámunda son Gyrðar Ámundasonar og Gyríðar Dagsdóttur, systurson Gregoríusar, og höfðu með sér. Hann var þá fimm vetra.

14. Fall Gregoríusar Dagssonar

Gregoríus spurði þessi tíðindi og þótti honum mikið að. Hann frétti vandlega að hvar þeir væru. Gregoríus fór úr Konungahellu ofarla jólanna með miklu liði og komu þeir til Foss hinn þrettánda dag jóla. Hann var þar um nóttina og hafði þar óttusöng affaradag jólanna og var honum lesið guðspjall eftir. Það var laugardag. Og er þeir Gregoríus sáu lið Hákonar þá sýndist þeim lið þeirra Hákonar miklu minna en sitt lið.

Á ein var í milli þeirra er þeir hittust. Hún heitir Befja. Ís var illur á ánni því að flóð gekk undir ísinn utan. Þeir Hákon höfðu höggnar vakar á ánni og mokað yfir síðan svo að ekki mátti til sjá.

Þá er Gregoríus kom að ánni mælti hann, lést illur sýnast ísinn, kvað þeim það ráð að fara til brúar er litlu ofar var á ánni. Bóndaliðið sagði og kváðust eigi vita hví gegndi er hann skyldi eigi þora að sækja að þeim um ísinn, eigi meira lið en þeir höfðu fyrir, létu ís fullgóðan og kvaðst horfinalda þykja.

Gregoríus svarar, kvað sjaldan hafa þess þurft að frýja sér allmjög áræðis og kvað eigi enn það skyldu, bað þá fylgja vel og standa eigi á landi ef hann gengur á ísinn og bað þeirra ráð vera að ganga á ís vondan en hann lést ófús. "En þeygi vil eg sitja yður frýju," segir hann og bað bera merki sitt fram.

Gekk hann þá út á ísinn. En þegar er bóndaliðið fann að ísinn var vondur þá hvarf liðið aftur. Gregoríus lá í ísnum og eigi mjög. Hann bað menn varast við en eigi gekk fleira eftir honum en nær tuttugu menn en annað lið hvarf aftur allt. Maður skaut að honum ör úr flokki Hákonar og laust undir kverk honum. Gregoríus féll þar og tuttugu menn með honum og er þar nú lokið ævi hans.

En það var almæli að hann hafi verið mestur höfðingi lendra manna í Noregi í þeirra manna minnum er þá voru uppi og best verið við oss Íslendinga síðan er Eysteinn konungur andaðist hinn eldri. Lík Gregoríusar var fært á Höfund upp og grafið í Gimsey að nunnusetri því er þar er. Þar var þá Baugeið abbadís, systir Gregoríusar.

15. Frá Inga konungi

Ármenn tveir fóru með tíðindin að segja Inga konungi inn í Ósló. En er þeir komu þar þá heimtu þeir konung á mál. Hann spurði hvað þeir segðu tíðinda.

"Fall Gregoríusar Dagssonar," sögðu þeir.

"Hví bar svo illa að?" sagði konungur.

Þeir sögðu honum.

Konungur svarar: "Þeir réðu þar þá er verr kunnu."

Það er svo sagt að hann kunni því svo illa að hann grét sem barn.

En er það gekk af honum mælti hann þetta: "Eg vildi fara til fundar við Gregoríus þegar eg spurði dráp Halldórs því að eg þóttist vita að Gregoríus mundi eigi sitja svo lengi að hann mundi eigi til hefndar ráða. En þetta fólk lét sem ekki væri jafnskylt sem jóladrykkja sjá og eigi mætti henni bregða. Því að eg veit víst, ef eg væri þar, að annað tveggja mundi, að meira ráði fram farið eða við Gregoríus mundum fara til einnar gistingar báðir ella. En þar er sá maður farinn er mér hefir bestur verið og mest hefir landinu haldið í hendur mér. En það hugði eg til þessa að skammt mundi milli okkar verða. Nú skal eg einn við leggja að fara til fundar við þá Hákon og skal annað tveggja, að eg skal hafa bana eða stíga yfir þá Hákon ella. En eigi er slíks manns að hefndra sem Gregoríus var þótt þeir komi allir fyrir."

Maður svarar, lét hann lítt mundu þurfa að leita þeirra, kvað þá þannug ætla til fundar hans.

Kristín var þar í Ósló, dóttir Sigurðar konungs, bræðrunga Inga konungs. Konungur spurði að hún ætlaði úr bænum brott og sendi henni orð og spurði hví hún vildi úr bænum. En henni lést agasamlegt þykja og kvað eigi kvinna vist þar vera.

Konungur bað að hún skyldi eigi í brott fara "með því að vér höfum gagn sem eg ætla þá muntu hér vel haldin en með því að eg falli þá munu vinir mínir eigi ná að búa um lík mitt en þó skaltu biðja að þér sé lofað að búa um líkið. Máttu mér svo helst launa það er eg hefi verið vel við þig."

16. Frá Inga konungi

Blasíusmessu að kveldi kom njósn Inga konungi að Hákonar væri þá von til býjarins. Þá lét Ingi konungur blása liðinu upp úr bænum og var þar þá skorað nær fjórum tigum hundraða manna. Konungur lét vera fylkingina langa og eigi meir en fimm menn á þykktina.

Þá mæltu menn við konung að hann skyldi eigi vera í orustu, lést þykja mikil ábyrgð á honum "og veri Ormur bróðir þinn höfðingi fyrir liðinu."

Konungur segir: "Það ætla eg ef Gregoríus lifði og væri hann hér nú en eg væri fallinn og skyldi mín hefna að hann mundi eigi liggja í fylgsnum og mundi vera í orustu sjálfur. En þótt eg sé verr atskjótaður fyrir vanheilsu sökum en hann var, þá skal eg eigi verr viljaður við hann og er engi von að eg muni eigi í orustu vera."

Svo segja menn að Gunnhildur er Símon hafði átt, fóstra Hákonar, léti sitja úti til sigurs Hákoni en það vitraði að þeir skyldu berjast við Inga um nótt en aldregi um dag, kvað þá hlýða mundu. En Þórdís skeggja er sú kona nefnd er sagt er að úti sat en eigi veit eg sann á því.

Símon skálpur, hann hafði gengið í býinn og lagst niður að sofa og vaknaði við herópið. En er á leið nóttina kom njósn til Inga konungs. Var honum sagt að þeir Hákon fóru þá utan á ísinn en ís lá allt frá býnum út til Höfuðeyjar.

17. Tala Inga konungs

Ingi konungur með sinn her gekk þá út á ísinn og setti fylking sína fyrir býinn. Var Símon skálpur í þann arminn er út vissi til Þrælaborgar en í þann arminn er inn var fyrir Nunnusetur var Guðröður Suðureyjakonungur, sonur Ólafs klínings, og Jón sonur Sveins Bergþórssonar bukks.

En er þeir Hákon komu að fylking Inga konungs þá æptu hvorirtveggju heróp. Þeir Guðröður og Jón báknuðu til þeirra Hákonar og létu þá vita hvar þeir voru fyrir. Síðan sneru Hákonar menn þar að en þeir Guðröður flýðu þegar og mundi það vera nær fimmtán hundruð manna. En Jón og mikil sveit með honum hljópu í lið Hákonar og barðist með þeim. Þetta var sagt Inga konungi.

Hann svarar svo: "Mikið hefir skilt vini mína. Aldrei mundi Gregoríus svo fara meðan hann lifði."

Þá mæltu menn, báðu konunginn að hesti skyldi skjóta undir hann og riði hann úr orustu og upp á Raumaríki: "Muntu þar fá gnógt lið þegar í dag."

"Engi hugur er mér á því," segir konungur. "Oft hefi eg heyrt yður það mæla og þykir mér satt, að lítið lagðist fyrir Eystein konung bróður minn síðan er hann lagðist á flótta og var hann vel að sér ger um alla hluti þá er konung fríða. Nú kann eg það sjá við vanheilindi mitt hversu lítið fyrir mig mun leggjast ef eg tek það til, er honum skyldi svo mjög vefjast, jafnmikið sem atferð okkra skildi og heilsu og allt eljan. Eg var þá á annan vetur er eg var til konungs tekinn í Noregi en nú em eg vel hálfþrítugur. Eg þykist vandræði og ábyrgðir hafa meir haft í konungdóminum heldur en skemmtan og indæli. Eg hefi margar orustur áttar, stundum með meira liði, stundum minna. Hefir sú mín gæfa mest verið að eg hefi aldrei á flótta komið. Ráði guð lífi mínu hversu langt vera skal en aldrei mun eg á flótta leggjast."

18. Fall Inga konungs

En er þeir Jón og hans félagar höfðu rofið fylking Inga konungs þá flýðu þeir og margir er þar höfðu næst staðið og skildist þá og riðlaðist fylkingin en þeir Hákon sóttu þá fast. Þá var og komið að dagan. Þá var sótt að merki Inga konungs. Í þeirri hríð féll Ingi konungur en Ormur bróðir hans hélt þá upp orustu. Flýði þá mart fólkið upp í býinn. Ormur fór tvisvar í býinn síðan er konungur var fallinn og eggjaði liðið og hvorttveggja sinn gekk hann út á ísinn og hélt upp orustu. Þá sóttu þeir Hákon þann fylkingararminn er Símon skálpur var fyrir og í þeirri atgöngu féll af Inga liði Guðbrandur Skafhöggsson mágur konungs en Símon skálpur og Hallvarður hikri gengust á og börðust með sveitir sínar og ókust út fyrir Þrælaborg. Í þeirri hríð féllu þeir báðir Símon og Hallvarður. Ormur konungsbróðir fékk allgott orð og flýði þó að lyktum.

Áður um veturinn hafði Ormur fastnað sér Rögnu, dóttur Nikuláss mása, er átt hafði Eysteinn konungur Haraldsson og skyldi þá ganga að brullaupinu sunnudaginn eftir. Blasíusmessa var á frjádegi.

Ormur flýði á Svíþjóð til Magnúss bróður síns er þá var þar konungur en Rögnvaldur var þar jarl bróðir þeirra. Þeir voru synir Ingiríðar og Heinreks halta. Hann var sonur Sveins Sveinssonar Danakonungs.

Kristín konungsdóttir bjó um lík Inga konungs og var hann lagður í steinvegginn í Hallvarðskirkju utar frá kór hinum syðra megin. Þá hafði hann verið konungur hálfan þriðja tug vetra. Í þeirri orustu féll mart manna af hvorumtveggjum en þó miklu fleira af Inga liði. Árni Fríreksson féll af Inga liði. En þeir Hákonar menn tóku upp brullaupsveisluna og stórmikið hlutskipti annað.

19. Frá Kristínu konungsdóttur

Hákon konungur lagði þá land allt undir sig og skipaði allar sýslur sínum mönnum og svo kaupstaði. Þeir Hákon konungur og hans menn höfðu stefnur sínar í Hallvarðskirkju er þeir réðu landráðum. Kristín konungsdóttir gaf fé til presti þeim er kirkjulukla varðveitti að hann leyndi manni hennar í kirkjunni svo að sá mætti heyra hjal þeirra Hákonar. En er hún varð vör við hvað þeir réðu sendi hún orð til Björgynjar Erlingi skakka bónda sínum, þau að hann skyldi aldrei trúa þeim.

20. Jartegn Ólafs konungs

Sá atburður varð á Stiklastöðum í orustu, sem fyrr var ritað, að Ólafur konungur kastaði frá sér sverðinu Hneiti þá er hann fékk sár. En einnhver maður, sænskur að ætt, hafði brotið sverð sitt og tók sá upp sverðið Hneiti og vó með því. En sá maður komst brott úr bardaga og fór með öðrum flóttamönnum. Kom hann fram í Svíþjóð og fór heim til bús síns. Hafði hann sverð það um alla sína ævi en síðan hans sonur og tók hver eftir annan þeirra frænda og fylgdi það jafnan eign sverðsins að hver sagði öðrum nafn sverðsins og svo það hvaðan það var komið.

En það var miklu síðar á dögum Kirjalax Miklagarðskeisara að þar voru í Garði stórar sveitir Væringja. Þá bar svo að á einu sumri, þá er keisarinn var í herferð nokkurri, og lágu þeir í herbúðum. Væringjar héldu vörð og vöktu yfir konungi. Lágu þeir á völlunum fyrir utan herbúðir. Þeir skiptu nóttinni með sér til vöku en þeir er áður höfðu vakað lögðust þá niður og sváfu. Þeir voru allir með alvæpni. Það var siður þeirra, þá er þeir lögðust til svefns að hver hafði hjálm á höfði og skjöld yfir sér og sverð undir höfði og skyldi leggja hægri hönd á meðalkafla.

Einnhver þeirra félaga, sá er hlotið hafði vörð hinn efsta hluta nætur, þá vaknaði hann í dagan. Þá var sverð hans í brottu. En er hann leitaði þá sá hann sverðið, hvar lá á vellinum langt frá honum. Hann stóð upp og tók sverðið. Ætlaði hann að félagar hans, þeir er vakað höfðu, mundu hafa gert til spotts að véla frá honum sverðið. Þess synjuðu þeir fyrir sig.

Slíkir atburðir urðu þrjár nætur. Þá undraðist hann mjög sjálfur og svo aðrir þeir er þetta sáu eða heyrðu og spurðu menn hann eftir hverju það mundi gegna. Þá sagði hann að sverð það var kallað Hneitir og Ólafur hinn helgi hafði átt og borið sjálfur í orustu á Stiklastöðum. Hann segir hvernug síðan hafði farið sverð það.

Síðan var þetta sagt Kirjalax konungi. Þá lét hann kalla til sín mann þann er með sverð það fór, fékk honum gull, þrenn jafnvirði sverðsins. En konungur lét sverðið bera í Ólafskirkju þá er Væringjar halda. Var það þar síðan yfir altera.

Eindriði ungi var þá í Miklagarði er þessir atburðir gerðust. Sagði hann þessa sögu í Noreg svo sem Einar Skúlason vottar í drápu þeirri er hann orti um Ólaf konung hinn helga og er þar kveðið um þenna atburð.

21. Jartegnir Ólafs konungs

Sá atburður varð á Grikklandi þá er þar var Kirjalax konungur að konungur fór herferð á Blökumannaland. En er hann kom á Péssínavöllu þá kom þar á móti honum heiðinn konungur með óvígjan her. Þeir höfðu þangað haft hestalið og vagna stóra mjög og ofan á vígskörð. En er þeir bjuggu náttból sitt þá skipuðu þeir vögnum hverjum við annan fyrir utan herbúðir sínar en þar fyrir utan grófu þeir mikið díki. Var það þá allt saman vígi svo mikið sem borg væri. Konungur hinn heiðni var blindur.

En er Grikkjakonungur kom þá settu heiðingjar fylking sína á völlum fyrir vagnaborg. Þá settu Grikkir sína fylking þar í móti og riðu hvorirtveggju og börðust. Fór þá illa og óheppilega. Flýðu þá Grikkir og höfðu fengið mikið manntjón en heiðingjar fengu sigur. Þá skipaði konungur fylking af Frökkum og Flæmingjum en síðan riðu þeir fram móti heiðingjum og börðust við þá og fór sem hinum fyrrum að margir voru drepnir en allir flýðu, þeir er undan komust. Varð þá Grikkjakonungur reiður mjög hermönnum sínum en þeir svöruðu honum, báðu hann þá taka til Væringja, vínbelgja sinna. Konungur segir svo að hann vill eigi spilla gersemum sínum svo að leiða fá menn, þótt þeir væru hraustir, móti svo miklum her.

Þá svaraði orðum konungs Þórir helsingur er þá réð fyrir Væringjum: "Þótt þar væri fyrir eldur brennandi þá mundi eg og mínir liðar þegar í hlaupa er eg vissi að það keyptist í að þér, konungur, hefðuð þá frið eftir."

En konungur svarar: "Heitið þér á hinn helga Ólaf, konung yðarn, til fulltings og sigurs yður."

Væringjar höfðu hálft fimmta hundrað manna. Þá tóku þeir heit sitt með handfesti og hétu því að reisa kirkju í Miklagarði með sínum kostnaði og góðra manna stoðum og láta þá kirkju vígja til vegs og dýrðar hinum helga Ólafi konungi. Síðan runnu Væringjar fram á völlinn.

En er það sáu heiðingjar þá sögðu þeir konungi sínum að þá fór enn lið af Grikkjakonungs her "og er þetta," segja þeir, "hönd full manna."

Þá svarar konungur: "Hver er sá hinn tígulegi maður er þar ríður á þeim hvíta hesti fyrir liði þeirra?"

"Eigi sjáum vér þann," segja þeir.

Þar var eigi minni liðsmunur en svo að sex tigir heiðingja væru í móti einum kristnum manni en eigi síður héldu Væringjar til bardaga alldjarflega. En þegar er þeir komu saman þá sló ótta í lið heiðingja og hræðslu svo að þeir tóku þegar að flýja en Væringjar ráku þá og drápu brátt mikinn fjölda. En er það sáu Grikkir og Frakkar þeir er áður höfðu flúið fyrir heiðingjum, sóttu þá til og ráku flóttann með þeim. Voru þá Væringjar komnir upp í vagnaborgina. Varð þar hið mesta mannfall. En er heiðingjar flýðu þá varð handtekinn hinn heiðni konungur og höfðu Væringjar hann með sér. Tóku þá kristnir menn herbúðir heiðingja og vagnaborgina.