KARL  Í  KOTHÚSI

Menn héldu svo sem ekki kyrru fyrir í þeirri ágætistíð, sem var um haustið.

Karl í Kothúsi átti líka erindi norður að sjó, eins og hinir piltarnir.

Á leiðinni kom hann við hjá kunningja sínum og þáði hjá honum kaffi og brennivín; fór þaðan dálítið glaður, bæði af hressingunni, veðurblíðunni og sporléttum hesti, sem hann reið.

Það voru mörg ár síðan að eins létt hafði verið yfir gamla Karli og þá. Skuldirnar þrengdu ekki jafn fast að honum og verið hafði öll baslárin, meðan hann var að koma fram barnahópnum sínum. Það fór nú að síga á seinni hluta með að borga hreppsskuldina, sem hafði legið eins og helsi um háls hans, frá því hann bjó í Tröð og örbirgðin knúði hann til að biðja um sveitarstyrk. - Hann komst í 500 króna skuld við hreppinn, áður en hann sjálfan varði.

Nú voru þó varla eftir nema 70, ef Jón á Steinum hefði borgað þær 30, sem hann hafði lofað um sumarið.

Nærri sloppinn! - Ef vel léti í ári, gat öllu verið lokið næsta haust og hann haft frið fyrir þessum sífelldu kröfum oddvitans.

Börnin voru komin í sjálfstæða stöðu og reyndust bæði sparsöm og samheldin, svo að Karl hafði bestu vonir um framtíð þeirra og athvarf fyrir sig í ellinni.

Leiðin lá við vallargarðinn hjá umboðsmanninum á Velli, og þar var að sjá gestkvæmt eins og vant var.

En Valgarður á Velli var líka oddviti hreppsnefndarinnar - það mundi Karl ofur vel, því hann hafði svo oft minnt hann á að borga skuldina, og það ótvírætt og greinilega.

Karl var á tveim áttum, hvort hann ætti að koma við eða ekki; honum lá við að skreppa í keng framan við háreistu húsin á Velli og harðlega svipinn oddvitans. En hann átti erindi við einn af heimamönnum þar, og stóð með betra móti að vígi - þegar ekki var meira eftir en eitt gripsverð af allri súpunni.

Gestir hvörfuðu þar á hlaðinu og einir tveir eða þrír heimamenn.

Þeir tóku til að spyrja gamla Karl eftir tíðindum og hann að tína allt það til, sem fréttir gátu heitið; einkum lét hann vel yfir, hvað sláturfé reyndist frálagsvænt þar fremra og hvað tíðin væri óvenjulega góð.

Talið gat vel heyrst inn í stofuna. Valgarði varð litið út um gluggann, hætti samræðunni við gestina, sem hjá honum sátu, stóð svo skyndilega á fætur og snaraðist fram í stofuganginn; rak þar fótinn í Mörð, sem ekki hafði hugann á öðru en einni veggjarholu við loftgættina; honum virtist hún veiðileg. Valgarður risti greinilega á, varpaði sér svo fram í bæjardyrnar og út á hlaðið.

Karl tók undir eins eftir að hann kom út, tók til húfunnar og heilsaði honum berhöfðaður og mjúkur í máli.

En það var ekki langt lófatak, og heyrðist lítið til kveðjunnar umboðsmannsins.

Hann stóð þarna, hár vexti, bústinn og stæltur, framan við gamla Karl, lágan, lotinn og ekki mjög uppstertan, þar sem hann hugði niður í hlaðið.

"Ertu kominn til að borga skuldina? Þú hefur lítinn lit sýnt á því þetta árið, svo það er kominn tími til þess, að mér finnst."

"Ég á von á að búið sé að borga eitthvað af henni í reikninginn yðar."

"Og ekki hef ég orðið þess var ennþá. Mér virðist einhver vífilengjubragur yfir þér líka, svo ég get efast um að þú hafir átt von á því."

"Jú, víst var mér lofað því, og ég skil ekkert í Jóni á Steinum, hafi hann ekki gert það."

"Hann hefur ekki skrifað eyrisvirði inn til mín. - Ætlarðu að fara fram á að ég ljúgi því. - Þakka þér fyrir. - En ég þekki hvað þér er létt um að borga skuldir og standa í skilum."

"Það má merkilegt heita - ég get varla trúað þessu." Og Karl leit snöggvast spyrjandi til umboðsmannsins.

"Þú mátt til að trúa, hvort þú vilt eða ekki - skalt mega til, hróið mitt. Höh, höh, höh!"

"Það var nú verri sagan. - Sem stendur hef ég ekkert, og --"

"Hvaða helvítis refjar og vöflur eru þetta. -- Ég skal kenna þér hvað það kostar að svíkja alltaf."

Valgarður þreif með hægri hendi í hvíta, síða hökuskeggið, hnykkti til og hrakti Karl dálítið, og sneri svo gamalmennið niður eins og ullarvindil - bara með annarri hendi.

Takið var ágætt og oddvitinn vaskleiksmaður.

Svo sneri umboðsmaðurinn sér snögglega við og gekk snúðugt inn í dyrnar aftur.

Við stofuganginn mætti hann Merði, sem velti músargrisling með hægri löppinni, sleppti honum, greip hann aftur með kjaftinum og urraði við -- í því kom sparkið.

"Þarftu alltaf að flækjast fyrir, helvítis skelmirinn."

Valgarður sneri inn göngin til baðstofunnar, en Mörður stóð undrandi eftir og steindauður grislingurinn framan við á gólfinu.

Þegar gamli Karl komst á fætur, skundaði hann suður fyrir fjóshlöðuna, settist þar niður á dyraþrepið og stundi, en tárin runnu niður kinnarnar, eitt eftir annað, streymdu niður skeggið og vættu það. Og allar raunir vöknuðu, allt það mótdræga og erfiða lifnaði og vaktist upp. Nektin og hungrið, sem þjáði hann sjálfan, konuna og börnin sex, ferðin til hreppsnefndarinnar og andþrengslin, sem hálfkæfðu orðin, þegar hann fór að tala við hana, allt sem hafði sært hann sem sveitarþurfa, öll atvik og orð, meðan hann var að greiða skuldina. Allar þessar þöglu vofur tróðu tilfinningu hans þungt, þegjandi og helsárt. Gat hann aldrei orðið frjáls? Mátti hver sem vildi skeggtoga hann - fylgdi það þessari skuldabyrði? Að sparka og reyta fannst honum hafa orðið sér drýgst í mælinum nú á síðkastið.

Hann var staðráðinn að borga hreppsskuldina sem allra fyrst; með því var helst hægt að strjúka um frjálst höfuð.

Einn gesturinn færði honum hestinn, talaði alúðlega við hann og bauð að verða samferða eitthvað þar norður eftir. Karl varð grátfeginn þessu hlýlega viðmóti, og reið dapur og harmsfullur frá reisulega stórhýsinu á Velli og dugnaðar oddvitanum þar.

*

Vesalings gamli Karl í Kothúsi vildi ekki hætta til meiri viðskipta við umboðsmanninn á Velli, og engir urðu heldur til að fýsa hann þess.

Sagan barst út um héraðið og þótti mesta nýnæmi. Það skorti ekki að Valgarður á Velli var dæmdur nógu hart í samtali manna; en aldrei hafði hann haft meiri virðingu ofan á en einmitt veturinn eftir. Það var enginn svo framhleypinn eða fífldjarfur að reyna að sparka til hans fyrir þetta.

Víst var stórmannlega hýst á Velli, og nóg atorkan og ríkilætið hjá umboðsmanninum.

Munur var það eða í Kothúsi, þar var allt svo smátt og Karl orðinn gamall. Enginn hagur gat verið í því, að toga hönk gamla Karls móti honum Valgarði á Velli. - Og þar við sat.