1. Uppruni Þorsteins

Í þann tíma, er Hákon jarl Sigurðarson réð fyrir Noregi, bjó sá bóndi í Gaulardal, er Brynjólfr hét. Hann var kallaðr úlfaldi. Hann var lendr maðr ok mikil kempa. Kona hans hét Dagný; hún var dóttir Járnskeggja af Yrjum. Þau áttu einn son, er Þorsteinn hét. Hann var mikill ok sterkr, harðúðigr ok óaflátssamr við hvern, sem eiga var. Engi var jafnstórr í Noregi, ok trautt fengust þær dyrr, at honum væri hægt um at ganga, ok því var hann kallaðr bæjarmagn, því at hann þótti ofmagni bera flestum húsum. Hann var óþýðr, ok fekk faðir hans honum því skip ok menn, ok var Þorsteinn þá ýmist í hernaði eða í kaupferðum, ok tókst honum hvárttveggja vel.

Í þenna tíma tók ríki í Noregi Óláfr konungr Tryggvason, en Hákon jarl var skorinn á háls af þræli sínum, þeim sem Þormóðr karkr hét. Þorsteinn bæjarmagn gerðist hirðmaðr Óláfs konungs. Þótti konungi hann röskr maðr ok helt mikit til hans, en ekki var hann mjök kenndr af hirðmönnum. Þótti þeim hann stríðlyndr ok óvæginn, ok hafði konungr hann mjök til þess at fara sendiferðir þær, sem aðrir töldust undan at fara. En stundum fór hann kaupferðir at afla konungnum gersema.

2. Þorsteinn fór til undirheima

Eitt sinn lá Þorsteinn austr fyrir Bálagarðssíðu, ok gaf honum eigi at sigla. Gekk hann á land einn morgin, ok er sól var í landsuðri, var Þorsteinn kominn í eitt rjóðr. Hóll fagr var í rjóðrinu.

Hann sá einn kollóttan pilt uppi á hólnum, ok mælti: "Móðir mín," segir hann, "fá þú mér út krókstaf minn ok bandvettlinga, því at ek vil á gandreið fara. Er nú hátíð í heiminum neðra."

Þá var snarat út ór hólnum einum krókstaf, sem eldsskara væri. Hann stígr á stafinn ok dregr á sik vettlingana ok keyrir, sem börn eru vön at gera.

Þorsteinn gengr á hólinn ok mælti slikum orðum sem piltrinn, ok var þegar út kastat staf ok vöttum ok mælt þetta: "Hverr tekr nú við?"

"Bjálfi, sonr þinn," sagði Þorsteinn.

Síðan stígr hann á stafinn ok ríðr þar eptir, sem piltrinn fór undan. Þeir kómu at einni móðu ok steyptu sér ofan í hana, ok var því líkast sem þeir væði reyk. Því næst birti þeim fyrir augum, ok kómu þeir at, sem á fell fram af hömrum. Sér Þorsteinn þá byggð mikla ok borg stóra. Þeir stefna til borgarinnar, ok sitr þar fólk yfir borðum. Þeir gengu í höllina, ok var höll skipuð af fólki, ok var þar af engu drukkit utan af silfrkerum. Trapiza stóð á gólfi. Allt sýndist þeim þar gullligt ok ekki drukkit nema vín. Þat þóttist Þorsteinn skilja, at engi maðr sá þá. Félagi hans fór með borðum ok henti allt þat, sem niðr fell. Konungr sat þar í hásæti ok drottning. Menn váru glaðir um höllina.

Þessu næst sér Þorsteinn, at maðr kom í höllina ok kvaddi konung ok kveðst vera sendr til hans utan af Indíalandi ór fjalli því, er Lúkanus heitir, frá jarli þeim, er þar réð fyrir, ok segir konungi, at hann var huldumaðr. Hann færði honum einn gullhring. Eigi þóttist konungr betri hring sét hafa, ok fór hringrinn um höllina til sýnis, ok lofuðu hann allir. Hann var sundr tekinn í fjórum stöðum. Annan grip sá Þorsteinn, er honum þótti mikils um vert. Þat var dúkr sá, er lá á konungs borðinu. Hann var með gullligum röndum ok í festir þeir tólf gimsteinar, sem beztir eru. Gjarna vildi Þorsteinn dúkinn eiga. Kemr honum í hug at treysta á konungs hamingju ok vita, hvárt hann getr ekki nát hringnum. Nú sér Þorsteinn, at konungrinn ætlar at draga hringinn á hönd sér. Þá greip Þorsteinn hringinn af honum, en annarri hendi tók hann dúkinn, ok fór allr matr í saur, en Þorsteinn hljóp á dyrr, en krókstafr hans varð honum eptir í höllinni.

Verðr nú upphlaup mikit, hlaupa menn út síðan ok sjá, hvar Þorsteinn ferr, ok stefna eptir honum. Sér hann nú, at þeir muni geta nát honum.

Hann mælti þá: "Ef þú ert svá góðr, Óláfr konungr, sem ek treysti mikit til þín, þá veittu mér lið."

En svá var Þorsteinn frár, at þeir kómust ekki fyrir hann, fyrr en hann kom at ánni, ok staldraði hann þá við. Þeir slógu hring um hann, en Þorsteinn varðist vel ok drap ótal marga, áðr förunautr hans kom ok færði honum stafinn, ok hurfu þeir þegar í móðuna. Komu þeir aptr á inn sama hól sem fyrr gátum vér, þá sól var í vestri. Kastaði piltrinn þá inn stafnum ok klæðsekk þeim, sem hann hafði fylldan af góðum krásum, ok svá gerði Þorsteinn. Kollsveinn hljóp inn, en Þorsteinn nam staðar við glugginn. Hann sá þar tvær konur, ok vaf önnur guðvef, en önnur ruggaði barni.

Sú mælti: "Hvat dvelr hann Bjálfa, bróður þinn?"

"Ekki hefir hann mér fylgt í dag?" sagði hann.

"Hverr hefir þá farit með krókstafinn?" segir hún.

"Þat var Þorsteinn bæjarmagn," segir Kollsveinn, "hirðmaðr Óláfs konungs. Kom hann okkr í mikinn vanda, því at hann hafði ór undirheimum þau þing, at eigi munu slík í Noregi, ok var við því búit, at vit mundum drepnir, er hann kastaði stafnum í hendr þeim, ok eltu þeir hann til niðrgangs, ok þá færði ek honum stafinn, ok víst er hann hraustr maðr, því at eigi veit ek, hversu marga hann drap." Ok nú laukst aptr haugrinn.

Fór Þorsteinn nú til sinna manna, ok sigldu þaðan til Noregs, ok fann Óláf konung austr í Vík ok færði honum gersemi þessi ok sagði frá ferðum sínum, ok fannst mönnum mikit um. Konungr bauð at gefa Þorsteini lén mikit, en hann kveðst enn vilja fara eina ferð í Austrveg. Var hann nú með konungi um vetrinn.

3. Frá Þorsteini ok dvergi

At vári bjó Þorsteinn skip sitt. Hann hafði snekkju ok fjóra menn ok tuttugu. Ok er hann kom við Jamtaland, lá hann í höfn einn dag, ok gekk hann á land at skemmta sér. Hann kom í eitt rjóðr. Þar var einn mikill steinn. Skammt þaðan sá hann einn dverg furðuliga ljótan, ok grenjaði upp yfir sik. Sýndist Þorsteini kjaptrinn snúinn út at eyranu, en öðrum megin nefit niðr at kjaptinum. Þorsteinn segir, hví hann léti svá heimsliga.

"Þú, góði maðr," sagði hann, "undrast eigi. Sér þú eigi þann mikla örn, er þar flýgr? Hann hefir tekit son minn. Ætla ek þat, at sá ófögnuðr sé sendr af Óðni, en ek spring, ef ek missi barnit."

Þorsteinn skaut eptir erninum, ok kom undir vænginn, ok datt hann dauðr niðr, en Þorsteinn henti dvergsbarnit á lopti ok færði föðurnum, en dvergrinn varð feginn mjök ok mælti: "Þér á ek at launa lífgjöf ok sonr minn, ok kjós þér nú fyrir laun í gulli ok silfri."

"Græð þú fyrst son þinn," sagði Þorsteinn; "er ek eigi vanr at taka mútur á afli mínu."

"Eigi væri mér at óskyldara at launa," segir dvergrinn. "Mun þér ekki þykkja framboðligr serkr minn af sauða ullu, en eigi muntu á sundi mæðast ok eigi sár fá, ef þú hefir hann næst þér."

Þorsteinn fór í serkinn, ok var honum mátuligr, en honum sýndist dvergnum of lítill. Hann tók ok silfrhring ór pungi sínum ok gaf Þorsteini ok bað hann vel geyma ok sagði honum aldri féfátt verða mundu, meðan hann ætti hringinn.

Síðan tók hann einn stein svartan ok gaf Þorsteini, - "ok ef þú felr hann í lófa þér, sér þik engi. Eigi hefi ek fleira, þat þér megi gagn at vera. Hall einn vil ek gefa þér til skemmtunar."

Tók hann þá hallinn ór pungi sínum. Fylgdi honum einn stálbroddr. Hallrinn var þríhyrndr. Hann var hvítr í miðju, en rauðr öðrum megin, en gul rönd utan um.

Dvergrinn mælti: "Ef þú pjakkar broddinum á hallinn, þar sem hann er hvítr, þá kemr haglhríð svá mikil, at engi þorir móti at sjá. En ef þú vilt þíða þann snjó, þá skaltu pjakka þar, sem gulr er hallrinn, ok kemr þá sólskin, svá at allt bræðir. En ef þú pjakkar þar í, sem rautt er, þá kemr þar ór eldr ok eimyrja með gneistaflaug, svá at engi má móti at sjá. Þú mátt ok hæfa þat, sem þú vilt, með broddinum ok hallinum, ok hann kemr sjálfr aptr í hönd þér, þegar þú kallar. Get ek nú ekki launat þér fleira at sinni."

Þorsteinn þakkar honum gjafirnar. Fór hann nú til sinna manna, ok var honum þessi ferð betr farin en ófarin. Þessu næst gefr þeim byr ok sigla í Austrveginn. Koma nú á fyrir þeim myrkr ok hafvillur, ok vita þeir ekki, hvar þeir fara, ok var þat hálfan mánuð, at þessi villa helzt.

4. Þorsteinn kom til Risalands

Þat var eitt kvöld, at þeir urðu varir við land. Köstuðu þeir nú akkerum ok lágu þar um nóttina. Um morguninn var gott veðr ok sólskin fagrt. Váru þeir þá komnir á einn fjörð langan, ok sjá þeir þar hlíðir fagrar ok skóga. Engi maðr var sá innanborðs, at þetta land þekkti. Ekki sáu þeir kvikt, hvárki dýr né fugla. Reistu þeir nú tjald á landi ok bjuggust vel um.

At morgni mælti Þorsteinn til sinna manna: "Ek vil gera yðr kunnigt um ætlan mína. Þér skuluð bíða mín hér sex nætr. Ætla ek mér at kanna land þetta."

Þeim þótti mikit fyrir því ok vilja með honum fara, en Þorsteinn vill þat eigi, "ok ef ek kem eigi aptr, áðr sjau sólir eru af himni," segir hann, "þá skuluð þér sigla heim ok segja svá Óláfi konungi, at mér mun ekki auðit verða aptr at koma."

Gengu þeir þá með honum upp á skóginn. Því næst hvarf hann þeim, ok fóru þeir aptr til skips ok breyttu eptir því, sem Þorsteinn bauð þeim.

Nú er at segja af Þorsteini, at allan þann dag gengr hann um mörkina ok verðr við ekki varr. En at áliðnum degi kemr hann á eina braut breiða. Hann gekk eptir brautinni, þangat til at aptnaði. Gekk hann þá brott af brautinni ok víkr at einni stórri eik ok stígr upp í hana. Var þar nóg rúm í at liggja. Sefr hann þar um nóttina.

En er sólin kom upp, heyrir hann dunur miklar ok manna mál. Sá hann þá, hvar margir menn ríða. Þeir váru tveir ok tuttugu. Þá bar svá skjótt um fram. Undraðist Þorsteinn mjök vöxt þeira. Hafði hann eigi sét jafnstóra menn fyrr. Þorsteinn klæðir sik. Líðr nú morgininn til þess, at sól er komin í landsuðr.

5. Þorsteinn fór með Goðmundi

Nú sér Þorsteinn þrjá menn ríða vel vápnaða ok svá stóra, at enga menn sá hann fyrr jafnstóra. Sá vár mestr, er í miðit reið, í gullskotnum klæðum á bleikum hesti, en hinir tveir riðu á grám hestum í rauðum skarlatsklæðum.

En er þeir kómu þar gegnt, sem Þorsteinn var, mælti sá, sem fyrir þeim var, ok nam staðar: "Hvat er kvikt í eikinni?"

Þorsteinn gekk þá á veginn fyrir þá ok heilsaði þeim, en þeir ráku upp hlátr mikinn, ok mælti inn mikli maðr: "Sjaldsénir eru oss þvílíkir menn, eða hvert er nafn þitt, eða hvaðan ertu?"

Þorsteinn nefndi sik ok kveðst vera kallaðr bæjarmagn, "en kyn mitt er í Noregi. Er ek hirðmaðr Óláfs konungs."

Inn mikli maðr brosti ok mælti: "Mest er logit frá hirðprýði hans, ef hann hefir engan vaskligri. Þykki mér þú heldr mega heita bæjarbarn en bæjarmagn."

"Lát nokkut fylgja nafnfesti," segir Þorsteinn.

Inn mikli maðr tók fingrgull ok gaf Þorsteini. Þat vá þrjá aura. Þorsteinn mælti: "Hvert er þitt nafn, eða hverrar ættar ertu, eða í hvert land er ek kominn?"

"Goðmundr heiti ek. Ræð er þar fyrir, sem á Glæsisvöllum heitir. Þar þjónar til þat land, er Risaland heitir. Ek er konungsson, en mínir sveinar heitir annarr Fullsterkr, en annarr Allsterkr, eða sáttu enga menn ríða hér um í morgin?"

Þorsteinn mælti: "Hér riðu um tveir menn ok tuttugu ok létu eigi lítinn."

"Þeir eru sveinar mínir," segir Goðmundr. "Þat land liggr hér næst, er Jötunheimar heitir. Þar ræðr sá konungr, er Geirröðr heitir. Undir hann erum vér skattgildir. Faðir minn hét Úlfheðinn trausti. Hann var kallaðr Goðmundr sem allir aðrir, þeir á Glæsisvöllum búa. En faðir minn fór í Geirröðargarða at afhenda konungi skatta sína, ok í þeiri ferð fekk hann bana. Hefir konungr gert mér boð, at ek skyldi drekka erfi eptir föður minn ok taka slíkar nafnbætr sem faðir minn hafði, en þó unum vér illa við at þjóna Jötnum."

"Hví riðu yðrir menn undan?" segir Þorsteinn.

"Mikil á skilr land vort," segir Goðmundr. "Sú heitir Hemra. Hún er svá djúp ok ströng, at hana vaða engir hestar nema þeir, sem vér kumpánar eigum. Skulu hinir ríða fyrir uppsprettu árinnar, ok finnumst vér í kveld."

"Þat mundi skemmtan at fara með yðr," segir Þorsteinn, "ok sjá, hvat þar verðr til tíðenda."

"Eigi veit ek, hversu þat hentar," segir Goðmundr, "því at þú munt kristinn."

"Ek mun mik ábyrgjast," segir Þorsteinn.

"Ekki vilda ek þú hlytir vánt af mér," sagði Goðmundr, "en ef Óláfr konungr vill leggja gæfu á með oss, þá mundi ek framt á treysta, at þú færir."

Þorsteinn segist því heita vilja. Goðmundr biðr hann fara á bak með sér, ok svá gerði hann.

Ríða þeir nú til árinnar. Var þar eitt hús, ok tóku þeir þar önnur klæði ok klæddu sik ok sína hesta. Þau klæði váru þeirar náttúru, at ekki festi vatn á þeim, en vatnit var svá kalt, at þegar hljóp drep í, ef nokkut vöknaði. Riðu þeir nú yfir ána. Hestarnir óðu sterkliga. Hestr Goðmundar rasaði, ok varð Þorsteinn vátr á tánni, ok hljóp þegar drep í. En er þeir kómu af ánni, breiddu þeir niðr klæðin til þerris. Þorsteinn hjó af sér tána, ok fannst þeim mikit um hreysti hans. Ríða þeir nú sinn veg.

Bað Þorsteinn þá eigi fela sik, "því at ek kann at gera þann hulinshjálm, at mik sér engi." Goðmundr segir þat góða kunnáttu.

Kómu þeir nú til borgarinnar, ok kómu menn Goðmundar í móti honum. Riðu þeir nú í borgina. Mátti þar nú heyra alls háttar hljóðfæri, en ekki þótti Þorsteini af setning slegit. Geirröðr konungr kom nú í mót þeim ok fagnaði þeim vel, ok var þeim skipat eitt steinhús eða höll at sofa í ok menn til fengnir at leiða hesta þeira á stall. Var Goðmundr leiddr í konungshöll. Konungr sat í hásæti ok jarl sá hjá honum, er Agði hét. Hann réð fyrir því heraði, er Grundir heita. Þat er á millum Risalands ok Jötunheima. Hann hafði atsetu at Gnípalundi. Hann var fjölkunnigr, ok menn hans váru tröllum líkari en mönnum.

Goðmundr settist á skörina fyrir öndvegit gagnvart konungi. Var sá siðr þeira, at konungsson skyldi ekki í hásæti sitja, fyrr en hann hafði tekit nafnbætr eptir föður sinn ok drukkit væri it fyrsta full. Ríss þar nú upp in vænsta veizla, ok drukku menn glaðir ok kátir ok fóru síðan at sofa. En er Goðmundr kom í hús sitt, sýndi Þorsteinn sik. Hlógu þeir at honum. Goðmundr sagði mönnum sínum, hverr hann var, ok bað þá ekki hafa hann at hlátri. Ok sofa þeir af um nóttina.

6. Frá Geirröði ok Goðmundi

Nú er morginn kom, váru þeir snemma á fótum. Var Goðmundr leiddr til konungs hallar. Konungr fagnaði honum vel. "Viljum vér nú vita," segir konungr, "hvárt þú vilt veita mér slíka hlýðni sem faðir þinn, ok vil ek þá auka þínar nafnbætr. Skaltu þá halda Risalandi ok sverja mér eiða."

Goðmundr svarar: "Ekki er þat lög at krefja svá unga menn til eiða."

"Þat skal vera," sagði konungr.

Síðan tók konungr guðvefjarskikkju ok lagði yfir Goðmund ok gaf honum konungsnafn, tók síðan horn mikit ok drakk til Goðmundi. Hann tók við horninu ok þakkaði konungi. Síðan stóð Goðmundr upp ok sté á stokkinn fyrir sæti konungs ok strengdi þess heit, at hann skal engum konungi þjóna né hlýðni veita, meðan Geirröðr konungr lifði. Konungr þakkaði honum, sagði sér þat þykkja meira vert en þótt hann hefði eiða svarit. Síðan drakk Goðmundr af horninu ok gekk til sætis síns. Váru menn þá glaðir ok kátir.

Tveir menn eru nefndir með Agða jarli. Hét annarr Jökull, en annarr Frosti. Þeir váru öfundsjúkir. Jökull þreif upp uxahnútu ok kastaði í lið Goðmundar. Þorsteinn sá þat ok henti á lopti ok sendi aptr, ok kom á nasir þeim, er Gustr hét, ok brotnaði í honum nefit ok ór honum allar tennrnar, en hann fell í óvit. Geirröðr konungr reiddist ok spurði, hverr berði beinum yfir hans borð. Sagði hann, at reynt skyldi verða, hverr sterkastr væri í steinkastinu, áðr en úti væri.

Síðan kallar konungr til tvá menn, Drött ok Hösvi: "Farið þit ok sækið gullhnött minn ok berið hann hingat."

Þeir fóru ok kómu aptr með eitt selshöfuð, er stóð tíu fjórðunga. Þat var glóanda, svá at sindraði af svá sem ór afli, en fitan draup niðr sem glóanda bik.

Konungr mælti: "Takið nú knöttinn ok kastið hverr at öðrum. Hverr, sem niðr fellir, skal fara útlægr ok missa eignir sínar, en hverr eigi þorir at henda, skal heita níðingr."

7. Frá knattleik ok glímum

Nú kastar Dröttr knettinum at Fullsterk. Hann greip á móti annarri hendi. Þorsteinn sá, at honum varð orkufátt, ok hljóp undir knöttinn. Þeir snöruðu at Frosta, því at kapparnir stóðu fremstir við hvárntveggja bekkinn. Frosti tók mót sterkliga, ok kom svá nær andliti hans, at kinnbeinit rifnaði. Hann kastar knettinum at Allsterk. Hann tók í móti báðum höndum, ok lá við, at hann mundi kikna, áðr Þorsteinn studdi hann. Allsterkr snaraði at Agða jarli, en hann greip móti báðum höndum. Fitan kom í skeggit á honum, ok logaði þat allt, ok var honum til þess annast at afhenda knöttinn ok fleygir at Goðmundi konungi. En Goðmundr snaraði at Geirröði konungi, en hann veik sér undan, ok urðu þeir fyrir Dröttr ok Hösvir, ok fengu þeir bana. En knöttrinn kom á glerglugg einn ok svá út í díki þat, sem grafit var um borgina, ok hljóp upp eldr logandi. Var nú lokit þessu gamni. Tóku menn þá til drykkju. Sagði Agði jarl, at honum hrysi hugr við jafnan, er hann kom í flokk Goðmundar.

Um kveldit gekk Goðmundr at sofa ok hans menn. Þökkuðu þeir Þorsteini hjástöðu, at þeim hefði slysalaust farit. Þorsteinn kvað lítit til reynt, "eða hvat mun til gamans haft á morgin?"

"Konungr mun láta glíma," segir Goðmundr, "ok munu þeir þá hefna sín, því at fjarstætt er um afl várt."

"Konungs gæfa mun styrkja oss," segir Þorsteinn. "Hirðið eigi, þótt þér berizt þangat at, sem ek er fyrir." Sofa þeir af um nóttina.

En at morgni fór hverr til sinnar skemmtunar, en matsveinar at dúka borð. Geirröðr konungr spurði, hvárt menn vildu ekki glíma, en þeir sögðu, at hann skyldi ráða. Síðan afklæðast þeir ok tókust fangbrögðum. Þorsteinn þóttist eigi sét hafa slíkan atgang, því at allt skalf, þá þeir fellu, ok lékst mjök á mönnum Agða jarls.

Frosti gekk nú fram á gólfit ok mælti: "Hverr skal mér á móti?"

"Til mun verða einhverr," sagði Fullsterkr.

Ráðast þeir nú á, ok váru með þeim miklar sviptingar, ok er Frosti miklu sterkari. Berast þeir nú at Goðmundi. Frosti tekr hann upp á bringu sér ok keiktist mjök. Þorsteinn slær fæti sínum á knésbætr honum, ok fell Frosti á bak aptr, en Fullsterkr á hann ofan. Hnakkinn sprakk á Frosta ok olnbogarnir.

Hann stóð seint upp ok mælti: "Ekki eru þér einir at gamninu, eða hví er svá fúlt í flokki yðrum?"

"Skammt á nefit at kenna ór kjaptinum," sagði Fullsterkr.

Jökull stóð þá upp, ok Allsterkr réðst þá í móti honum, ok var þeira atgangr inn harðasti. En þó var Jökull sterkari ok bar hann at bekk, þar sem Þorsteinn var fyrir. Jökull vildi draga Allsterk frá bekknum ok togast við fast, en Þorsteinn helt honum. Jökull tók svá fast, at hann sté í hallargólfit upp at ökkla, en Þorsteinn hratt Allsterk frá sér, ok fell Jökull á bak aptr, ok gekk ór liði á honum fótrinn.

Allsterkr gekk til bekkjar, en Jökull stóð upp seint ok mælti: "Ekki sjáum vér alla þessa, sem á bekknum eru."

Geirröðr segir Goðmundi, hvárt hann vildi ekki glíma. En hann kveðst aldri glímt hafa, en kveðst eigi vildu synjast. Konungr bað Agða jarl hefna manna sinna. Hann kveðst löngu hafa af lagt, en segir konung ráða skyldu. Síðan afklæddust þeir. Eigi þóttist Þorsteinn sét hafa tröllsligri búk en á Agða. Var hann blár sem hel. Goðmundr reis mót honum. Var hann hvítr á skinnslit. Agði jarl hösvaðist at honum ok lagði svá fast krummurnar at síðum hans, at allt gekk niðr at beini, ok bárust þeir víða um höllina. Ok er þeir kómu þar, sem Þorsteinn var, þá brá Goðmundr jarli til sniðglímu ok sneri honum vakrliga. Þorsteinn lagðist niðr fyrir fætr jarli, ok fell hann þá ok stakk niðr nösunum, ok brotnaði í honum þjófsnefit ok fjórar tennr.

Jarl stóð upp ok mælti: "Þung verða gamalla manna föll, ok svá þyngst, at þrír gangi at einum."

Fóru menn þá í klæði sín.

8. Frá drykkju ok viðræðu þeira Þorsteins

Þessu næst fóru þeir konungr til borða. Töluðu þeir Agði jarl um, at þeir mundu einhvern prett við hafa haft, "því at mér býðr ávallt hita, er ek kem í þeira flokk."

"Látum bíða," segir konungr, "sá mun koma, at okkr mun kunngera."

Tóku menn þá at drekka. Þá váru borin inn tvau horn í höllina. Þau átti Agði jarl, gersemar miklar, ok váru kölluð Hvítingar. Þau váru tveggja álna há ok gulli búin.

Konungr lét sitt hornit ganga á hvárn bekk, "ok skal hverr drekka af í einu. Sá, sem því orkar eigi, skal fá byrlaranum eyri silfrs."

Gekk engum af at drekka utan köppunum, en Þorsteinn gat svá til sét, at þeir, sem með Goðmundi váru, varð engi víttr. Drukku menn nú glaðir þat, sem eptir var dagsins, en um kveldit fóru menn at sofa.

Goðmundr þakkaði Þorsteini fyrir góða hjástöðu. Þorsteinn spurði, nær endast mundi veizlan.

"At morgni skulu menn mínir ríða," segir Goðmundr. "Veit ek, at nú lætr konungr allt við hafa. Eru nú sýndar gersemar. Lætr konungr nú bera inn horn sitt it mikla. Þat er kallat Grímr inn góði. Þat er gersemi mikil ok þó galdrafullt ok búit með gull. Mannshöfuð er á stiklinum með holdi ok munni, ok þat mælir við menn ok segir fyrir óorðna hluti ok ef þat veit ófriðar ván. Verðr þat bani vár, ef konungr veit, at kristinn maðr er með oss. Munum vér eigi þurfa at vera fésparir við hann."

Þorsteinn sagði Grím eigi mæla fleira enn Óláfr konungr vildi, "en ek ætla, at Geirröðr sé feigr. Þykki mér ráð, at þér hafið mín ráð heðan af. Skal ek sýna mik á morgin."

En þeir sögðu þat hættu ráð. Þorsteinn sagði, at Geirröðr vildi þá feiga, "eða hvat segir þú mér af Grími inum góða fleira?"

"Þat er frá honum at segja, at meðalmaðr má standa undir bugtinni á honum, en álnar breitt yfir beitina, ok er sá mestr drykkjumaðr í þeira liði, er drekkr beitina, en konungr drekkr af í einu. Hverr maðr á at gefa Grími nokkura gersemi, en sú virðing þykkir honum sér mest ger, at í einu sé af drukkit. En ek veit, at mér ber fyrstum af at drekka, en þat er einskis manns þol at drekka þat í einu."

Þorsteinn mælti: "Þú skalt fara í serk minn, því at þér má þá ekki granda, þó at ólyfjan sé í drykknum. Tak kórónu af höfði þér ok gef Grími inum góða ok seg í eyra honum, at þú skalt gera honum miklu meira heiðr en Geirröðr, ok síðan skaltu láta sem þú drekkir. En eitr mun í horninu, ok skaltu steypa niðr næst þér, ok mun þik ekki saka. En þá er drykkjuskapr er úti, skaltu láta menn þína ríða."

Goðmundr sagði, at hann skuli ráða. "En ef Geirröðr deyr, þá á ek alla Jötunheima, en ef hann lifir lengr, verðr þat bani vár."

Síðan sofa þeir af um nóttina.

9. Frá Grími inum góða

Um morguninn eru þeir snemma á fótum ok taka sín klæði. Þá kemr Geirröðr konungr til þeira ok biðr þá drekka velfaranda sinn. Þeir gerðu svá. Váru fyrst drukkin hornin Hvítingar næst máldrykkju skálum, en þá var drukkit minni Þórs ok Óðins. Því næst kómu inn margir slagir hljóðfæra, ok tveir menn, nokkuru minni en Þorsteinn, þeir báru Grím inn góða. Allir stóðu upp ok fellu á kné fyrir honum. Grímr var óhýrligr.

Geirröðr mælti til Goðmundar: "Tak við Grími inum góða, ok er þetta þín handsals skál."

Goðmundr gekk at Grími ok tók af sér gullkórónu ok setti á hann ok mælti í eyra honum, sem Þorsteinn hafði sagt honum. Síðan lét hann renna af horninu ofan í serk sér, ok var eitr í. Hann drakk til Geirröði konungi ok kyssti á stikilinn, ok fór Grímr hlæjandi frá honum.

Tók Geirröðr þá við fullu horninu ok bað Grím með góðri heill koma ok bað hann kunngera sér, ef nokkurr háski væri nær. "Hefi ek opt sét þik með betra bragði."

Tók hann gullmen af sér ok gaf Grími, drakk síðan til Agða jarli, ok þótti því líkast sem boði felli á sker, er niðr rann eptir hálsinum á honum, ok drakk af allt. Grímr hristi höfuðit, ok var hann borinn Agða jarli, ok gaf hann honum tvá gullhringa ok bað sér miskunnar ok drakk síðan af í þremr ok fekk byrlaranum.

Grímr mælti: "Svá ergist hverr sem eldist."

Þá var hornit fyllt, ok skyldu þeir drekka af tveir, Jökull ok Fullsterkr. Fullsterkr drakk fyrr. Jökull tók við ok leit í hornit ok kvað lítilmannliga drukkit ok sló Fullsterk með horninu. En hann rak hnefann á nasir Jökli, svá at þjófshakan brotnaði, en ór hrutu tennrnar. Var þá upphlaup mikit. Geirröðr bað menn eigi láta þetta spyrjast, at þeir skildi svá illa. Váru þeir þegar sáttir, ok var Grímr inn góði burt borinn.

10. Dráp Geirröðar

Litlu síðar kom maðr gangandi í höllina. Allir undruðust, hversu lítill hann var. Þat var Þorsteinn bæjarbarn. Hann veik at Goðmundi ok sagði, at hestar væru til reiðu. Geirröðr spurði, hvat barn at þat væri.

Goðmundr segir: "Þat er smásveinn minn, er Óðinn konungr sendi mér, ok er konungs gersemi ok kann marga smáleika, ok ef yðr þætti nokkuru neytr, þá vil ek gefa yðr hann."

"Þat er svipmikill drengr," segir konungr, "ok vil ek sjá fimleika hans," ok bað Þorstein leika nokkurn smáleik.

Þorsteinn tók hall sinn ok brodd ok pjakkar þar í, sem hvítt er. Kemr haglhríð svá mikil, at engi þorir í móti at sjá, ok varð svá mikil fönn í höllinni, at tók í ökkla. Konungr hló at. Nú stangaði Þorsteinn hallinn, þar sem hann var gulr. Kom þá sólskin svá heitt, at snjórinn bráðnaði allr á lítilli stundu. Þar fylgdi sætr ilmr, en Geirröðr kvað hann var listamann. En Þorsteinn segir eptir einn leikinn, er heitir svipuleikr. Konungr segist hann sjá vilja. Þorsteinn stóð á miðju hallargólfi ok pjakkar þar í hallinn, sem rautt er. Stökkva þar ór gneistar. Síðan hleypr hann um höllina fyrir hvert sæti. Tókust þá at vaxa gneistaflaugin, svá at hverr maðr varð at geyma sín augu. En Geirröðr konungr hló at. Tók þá at vaxa eldrinn, svá at öllum þótti við of um. Þorsteinn hafði sagt Goðmundi fyrir, at hann skyldi út ganga ok fara á hest.

Þorsteinn hleypr fyrir Geirröð ok mælti: "Vili þér láta auka leikinn?"

"Lát sjá, sveinn," sagði hann.

Pjakkar Þorsteinn þá í fastara lagi. Kemr þá í auga Geirröði konungi. Þorsteinn hleypr til dyranna ok snaraði hallinum ok broddinum, ok kom í sitt auga hvárt á Geirröði konungi, ok steyptist hann dauðr á gólfit, en Þorsteinn gekk út. Var Goðmundr þá kominn á hest.

Þorsteinn bað þá ríða, "því at nú er ekki deigum vært."

Þeir ríða til árinnar. Var þá aptr kominn hallrinn ok broddrinn. Þorsteinn segir, at Geirröðr var dauðr. Ríða þeir nú yfir ána ok þangat, sem þeir höfðu fundizt.

Þá mælti Þorsteinn: "Hér munum vér nú skilja, ok mun mönnum mínum mál þykkja, at ek komi til þeira."

"Far heim með mér," sagði Goðmundr, "ok skal ek launa þér góða fylgd."

"Síðan mun ek þess vitja," segir Þorsteinn, "en aptr skalt þú fara með fjölmenni í Geirröðargarða. Er nú landit í yðru valdi."

"Þú munt ráða," sagði Goðmundr, "en Óláfi konungi skaltu færa kveðju mína."

Tók hann þá eitt gullker ok silfrdisk ok tvítugt handklæði gullofit ok sendi konungi, en bað Þorstein vitja sín, ok skildu með kærleikum.

11. Þorsteinn hélt til Noregs

En nú sér Þorsteinn, hvar Agði jarl ferr í allmiklum jötunmóð. Þorsteinn ferr eptir honum. Sér hann þá mikinn húsabæ, er Agði átti. Aldingarðr var við grindhliðit, ok stóð þar við ein jungfrú. Hún var dóttir Agða ok hét Goðrún. Mikil var hún ok fríð. Hún heilsaði föður sínum ok spurði tíðenda.

"Nóg eru tíðendi," segir hann. "Geirröðr konungr er dauðr, ok hefir Goðmundr af Glæsisvöllum svikit oss alla ok hefir leynt þar kristnum manni, ok heitir sá Þorsteinn bæjarmagn. Hann hefir ausit eldi í augu oss. Skal ek nú drepa menn hans."

Kastar hann þar niðr hornunum Hvítingum ok hljóp til skógar, sem hann væri galinn.

Þorsteinn gekk at Goðrúnu. Hún heilsaði honum ok spurði hann at nafni. Hann kvaðst Þorsteinn bæjarbarn heita, hirðmaðr Óláfs konungs.

"Stórr mun þar inn stærsti, sem þú ert barnit," sagði hún.

"Viltu fara með mér," segir Þorsteinn, "ok taka við trú?"

"Við lítit yndi á ek hér at skiljast," segir hún, "því at móðir mín er dauð. Hún var dóttir Óttars jarls af Hólmgörðum, ok váru þau ólík at skapsmunum, því at faðir minn er mjök tröllaukinn, ok sé ek nú, at hann er feigr. En ef þú vilt fylgja mér aptr hingat, þá mun ek fara með þér."

Síðan tók hún þing sín, en Þorsteinn tók hornin Hvítinga. Síðan gengu þau á skóginn ok sáu, hvar Agði fór. Hann grenjaði mjök ok helt fyrir augun. Hafði þat saman borit, þegar hann sá skip Þorsteins, hljóp sá verkr í þjófsaugun á honum, at hann sá eigi. Var þá komit at sólarfalli, er þau komu til skips. Váru menn Þorsteins þá burt búnir, en er þeir sáu Þorstein, urðu þeir fegnir. Sté Þorsteinn þá á skip, ok sigldu burt. Er eigi getit um ferð hans, fyrr en hann kom heim í Noreg.

12. Þorsteinn fekk Goðrúnar Agðadóttur

Þenna vetr sat Óláfr konungr í Þrándheimi. Þorsteinn fann konung at jólum ok færði honum gripi þá, sem Goðmundr sendi honum, ok hornin Hvítinga ok marga aðra gripi. Sagði hann konungi frá ferðum sínum ok sýndi honum Goðrúnu. Konungr þakkaði honum, ok lofuðu allir hans hreysti ok þótti mikils um vert. Síðan lét konungr skíra Goðrúnu ok kenna trú. Þorsteinn lék svipuleik um jólin, ok þótti mönnum þat skemmtan mikil. Hvítingar gengu í minnum, ok váru tveir menn um hvárt horn. En ker þat, sem Goðmundr hafði sent konungi, gekk engum af at drekka utan Þorsteini bæjarbarni. Handklæðit brann eigi, þótt því væri í eld kastat, ok var hreinna eptir en áðr.

Þorsteinn talar um við konung, at hann vildi gera brullaup til Goðrúnar, en konungr veitti honum þat, ok var þat sæmilig veizla. Ok ina fyrstu nótt, er þau kómu í eina sæng ok niðr var hleypt fortjaldinu, þá brast upp þilfjöl at höfðum Þorsteins, ok var þar kominn Agði jarl ok ætlaði at drepa hann. En þar laust í móti hita svá miklum, at hann þorði eigi inn at ganga. Sneri hann þá í burtu. Þá kom konungr at ok sló hann með gullbúnu refði í höfuðit, en hann steyptist niðr í jörðina. Helt konungr vörð um nóttina, en um morguninn váru horfin hornin Hvítingar. Gekk veizlan vel fram. Sat Þorsteinn með konungi um vetrinn, ok unnust þau Goðrún vel.

Um várit beiddi Þorsteinn orlofs at sigla í Austrveginn ok finna Goðmund konung. En konungr sagðist þat eigi gera, utan hann lofaði at koma aptr. Þorsteinn hét því. Konungr bað hann halda trú sína vel, - "ok eig meira undir þér en þeim austr þar."

Skildust þeir með kærleikum, ok báðu allir vel fyrir honum, því at Þorsteinn var orðinn vinsæll. Sigldi hann í Austrveg, ok er eigi getit annars en sú ferð færist vel. Kom hann á Glæsisvöllu, ok fagnaði Goðmundr honum vel.

Þorsteinn mælti: "Hvat hafið þér frétt ór Geirröðargörðum?"

"Þangat fór ek," segir Goðmundr, "ok gáfu þeir landit í mitt vald, ok ræðr þar fyrir Heiðrekr úlfhamr, sonr minn."

"Hvar er Agði jarl?" segir Þorsteinn.

"Hann lét gera sér haug, þá þér fóruð," segir Goðmundr, "ok gekk þar í með mikit fé, en þeir Jökull ok Frosti drukknuðu í ánni Hemru, er þeir fóru frá veizlunni, en ek hefi nú vald yfir heraðinu á Grundum."

"Þar er nú mikit undir," segir Þorsteinn, "hverju þú vilt mér af skipta, því at mér þykkir Goðrún eiga arf allan eptir föður sinn, Agða jarl."

"Ef þú vilt vera minn maðr," sagði Goðmundr.

"Þá muntu ekki vanda um trú mína," segir Þorsteinn.

"Þat vil ek," sagði Goðmundr. Sídan fóru þeir til Grunda, ok tók Þorsteinn heraðit undir sik.

13. Þorsteinn fann Óláf konung

Þorsteinn reisti bú at Gnípalundi, því at Agði jarl hafði gengit aptr ok eytt bæinn. Gerðist Þorsteinn höfðingi mikill. Goðrún fæddi sveinbarn mikit litlu síðar, ok hét Brynjólfr. Ekki var traust, at Agði jarl glettist eigi við Þorstein. Eina nótt gekk Þorsteinn af sæng sinni ok sá, hvar at Agði fór. Hann þorði hvergi inn í hliðin, því at kross var fyrir hverjum dyrum. Þorsteinn gekk til haugsins. Hann var opinn, ok gekk hann inn ok tók burt hornin Hvítinga. Þá kom Agði jarl í hauginn, en Þorsteinn hljóp út hjá honum ok setti kross í dyrrnar, ok laukst aptr haugrinn, ok hefir ekki orðit vart við Agða síðan.

Um sumarit eptir fór Þorsteinn til Noregs ok færði Óláfi konungi hornin Hvítinga. Síðan fekk hann orlof ok sigldi til eigna sinna. Bauð konungr honum halda vel trú sína. Höfum vér eigi frétt síðan til Þorsteins. En þá Óláfr konungr hvarf af Orminum langa, hurfu hornin Hvítingar.

Lúkum vér þar þætti Þorsteins bæjarbarns.

(Þorsteins þáttr bæjarmagns kemur frá Zoe Borovsky     borovsky@darkwing.uoregon.edu)