1. Upphaf Hjámþés ok Ölvis

Þessi saga byrjast af einum ágætum konungi, er Ingi hét. Hann var vel búinn maðr at öllum íþróttum, meiri ok mektugri, vænni ok vitrari, stærri ok sterkari en hverr annarr maðr í veröldinni honum samtíða. Hann lá í hernaði fyrra hlut ævi sinnar ok vann undir sik mörg konungaríki. Hann átti at ráða fyrir Mann- heimum, hvert er var öllum löndum meira ok gagnauðugra. Konungr átti ágæta drottning, er Marsibil hét. Hún var dóttir Margaríuss konungs af Syría. Hún var prýdd öllum kvenligum listum. Þeim varð sonar auðit, er Hjálmþér hét. Hann var vænn, stórr ok sterkr ok fimr við allar íþróttir þegar á unga aldri. Konungr lét kenna honum allar menntir, þær sem ungum mönnum var títt at læra.

Einn jarl var í ríki konungs, er Herrauðr hét. Hann kunni allar listir, sem þá váru tíðar. Klókskap ok vitrleika hafði hann yfir hvern mann. Hann var inn æðsti vinr konungs. Hann átti einn son, ungan ok vænan, er Ölvir hét. Jarl kenndi honum allar íþróttir. Hann hafði þrjátigi leiksveina ok reið á skóg dagliga at skjóta dýr ok fugla. Liðu svá tímar, at Ölvir var fimmtán vetra. Var hann þá manna stærstr ok sterkastr ok bar af hverjum manni tafl, sund ok í turniment at ríða.

Þat var eitt sumar, at Ingi konungr lét búa veizlu með allri makt, er fá kunni. Þangat var boðit jarlinum ok syni hans ok mörgu stórmenni, ok var veizla in bezta.

Þat var einn dag, er konungr ok jarl sátu undir borðum ok váru glaðir, þá mælti konungr: "Þat vil ek, at þú takir við syni mínum til fósturs."

Jarl bað hann ráða. En at liðinni veizlunni gaf konungr þeim feðgum góðar gjafir. Fór Hjálmþér nú með jarli ok nam allar þær listir, sem Herrauðr kunni. Þat var sagt, at kært væri með þeim Hjálmþé ok Ölvi, en jarl skipaði honum at þéna Hjálmþé í öllu ok vægja fyrir honum, ok svá gerði Ölvir.

2. Fóstbræðralag Hjálmþés ok Ölvis

En er þrír vetr váru liðnir, sendir konungr eptir syni sínum. Hjálmþér gekk fyrir jarl ok mælti: "Þess vil ek biðja þik, at þú látir Ölvi fara með mér."

Jarl bað Ölvi því ráða. Þeir gerðu nú svá. Jarl var sjálfr í ferðinni með þeim. Konungr hafði veizlu búna. Hann tók við jarli ok syni sínum með allri vegsemd, en á þriðja degi veizlunnar var út boðin turniment á völlu þá, sem nær lágu borginni. Þar var margt hoffólk saman komit. Hjálmþér reið fram á milli þeira, leggjandi sinni stöng til beggja handa, kastandi mörgum riddara til jarðar, ok var engi svá röskr eða ríkilátr, mikill eða mektugr, at honum þyrði í móti at ríða. Ölvir sér þetta, ok hafði hann áðr margan riddara af sínum hesti fellt. Ríðr hann sem snarligast at Hjálmþé ok hvárr á móti öðrum, ok mátti þar sjá væna atreið á flugskjótum hestum. Leggja þeir nú hvárr í annars skjöld með miklu afli. Gekk svá lengi, þar til at Hjálmþér reiddist ok keyrir nú hestinn sporum ok ríðr at Ölvi, leggjandi sinni stöng mitt í skjöldinn, en Ölvir sat svá fast, at sundr gekk hryggr hestsins, en Ölvir kom standandi niðr, fóru síðan heim til borgar ok váru allir kátir.

En er Herrauðr jarl býst heim, gekk hann at Hjálmþé ok Ölvi, syni sínum, ok kvað, at eitt mundi yfir þá ganga, -- "vil ek, at þit sverizt í fóstbræðralag, svá at ykkart vinfengi haldist."

Hjálmþér kveðst þat vilja. Síðan gerðu þeir svá. Fór jarl nú heim. Eptir þat lét Hjálmþér afla at smíðum. Gerði hann sér einn kastala úti í skógi, ok sem hann var gerr, fór hann þangat með hundrað riddara. Hann bað þess sína menn, at þeir skyldu læsa kastalann, þá er hann sæti inni.

Litlu síðar tók drottning sótt ok andaðist. Var haugr gerr ok hún í sett. Þetta var konunginum mikill harmr ok öllum öðrum. Hjálmþér lét þá veizlu gera eptir móður sína, en eptir erfit gaf hann öllum góðar gjafir. Var hann optast í ríkinu, en reið á skóg at skemmta sér. Konungr lét setja stól á haug drottningar. Sat hann þar nætr ok daga, sorg ok harm berandi fyrir drottningar missi.

Þat bar til einn dag, sem sólin var fagrliga skínandi, en konungr hugsar marga hluti með miklum harmi, sér hann son sinn gangandi með mörgum öðrum hoflýð, fagrliga prýddum.

Hjálmþér gekk fyrir föður sinn ok heilsar honum blíðliga ok mælti: "Skulu þér hér lengi sitja eða þreyja eptir yðra drottningu? Er slíkt ókonungliga gert. Vil ek heldr halda í burt af ríkinu með yðrum styrk ok fá yðr drottningarefni ok sækja með oddi ok eggju, ef eigi vill öðruvís fást."

Konungr svaraði engu. Hjálmþér stóð lengi fyrir föður sínum ok gekk í burt síðan mjök reiðr.

3. Ingi konungr kvænist aftr

Liðu nú langir tímar, þar til at þat bar til einn dag snemma í björtu sólskini, at konunginum varð litit til sjóvarins. Hann sér einn lítinn bát bruna at landi. Hann var sem gull álits. Konungr íhugar mjök þessa sýn. Tveir menn váru á skipinu. Konungr reikar ofan til strandar með mikilli sturlan ok áhyggju, hugsandi, hversu veröldin mætti brigðul vera. Hann sá mann einn ganga. Hann bar konu eina á hendi sér forkunnar væna, svá at konungr þóttist enga slíka sét hafa at allri kurteisi ok sköruleik, ok rann honum þegar mikill ástarhugr til hennar, ok heilsar henni. Hún tók kveðju hans. Konungr frétti hana at nafni ok at tíðendum.

"Ek heiti Lúða," segir hún, "en nóg eru yðr tíðendi at segja, herra. Lúcartus, minn eigin konungr, er réð fyrir borginni Bóósía, var helsleginn í sínu eigin ríki af konunginum af Serklandi, sem Núdus heitir. Hann er hverjum manni meiri ok sterkari ok at allri atgervi um fram hvern mann í þeiri álfu heimsins. Hann hefir með sér allra handa lýð, blámenn ok tröll ok berserki ok risa ok dverga ok annat fítónsandafólk. Því mætti engi mennskr maðr í móti honum standa ok hans arma lýð. Drápu þeir konunginn, en tóku borgina í sitt vald, en vildu hafa nauðgat mér til eiginorðs við sik, en ek vildi eigi. Næstu nótt eptirfarandi komst ek leyniliga í burt ór minni skemmu ok þræll sá, er hér stendr. Váru vit til sjóvar gangandi ok hingat í yðvart ríki flýjandi, ok er ek nú komin á yðar náð, þó með því móti, at ek víl yðar eiginkona vera, en eigi frilla."

Konungr segir: "Hér hefir mjök lukkuliga at borizt, því at mín drottning deyði fyrir skömmu, ok munum vit gera þetta at góðu ráði, ok göngum heim til hallar." Hún játar þessu.

Ganga þau nú heim, ok var við brúðkaupi búizt, ok gekk þat fram með heiðri. Ekki var Hjálmþér at veizlunni. Þótti mörgum í ríkinu frúin stórlynd ok ráðgjörn. Leið eigi langt, áðr en maðr hvarf hverja nátt, ok þótti þetta mörgum kynligt. Þræl þann, sem drottning hafði þangat flutt, lét hún geyma svín. Hann var stór ok sterkr sem tröll ok fríðr sýnum. Leið nú svá fram í ríkinu langa tíma.

4. Bardagi við Koll víking

Þat var einn dag, er konungr spásérar úti, at Hjálmþér, sonr hans, kom til móts við hann með sínum sveinum ok heilsar föður sínum. Konungr tók vel kveðju hans.

Hjálmþér mælti: "Til þess er ek hér kominn, herra, at ek vil þér fáið mér fimm skip með vápnum ok mönnum til bardaga vel búna. Vil ek ór landi fara at afla mér fjár ok frægðar, ok vil ek þetta sé allt búit innan mánaðar."

"Þetta vil ek gjarnan gera, minn kæri sonr," segir konungrinn.

Var nú þing stefnt ok þangat boðit múg ok margmenni. Bað konungr nú son sinn at velja sér svá marga menn sem hann vildi hafa ok svá skip ok fé. Hjálmþér gerir nú svá ok velr fimm hundruð liðs, allt ungt fólk. Ok sem þetta var sýslat, stígr Hjálmþér á skip ok Ölvir með öllum sínum mönnum ok sigla í haf, ok verðr þeim gott til fjár, því at þeir brytja niðr blámenn ok berserki, en láta friðmenn alla í náðum.

Síð um haustit koma þeir við ey eina ok lentu í einum leynivág. Þat var síð um kveld. Þar var skógi vaxit ok hömrum lykt. Þeir gengu á land Hjálmþér ok Ölvir ok upp í mörkina á eina hæð. Þar sáu þeir skipaflota mikinn öðrum megin undir eyjunni ok dreka einn mjök stóran ok vænan ok þar með fimmtán langskip, ok eitt tjald var mikit á landi, ok rauk þar mjök.

Hjálmþér mælti: "Hverir munu þessir vera, sem sik halda svá ríkuliga, ok vil ek fara ok finna þá ok vita, hverir eru?"

"Ger svá," segir Ölvir.

Þeir hlóðu sik nú næfrum ok tóku sér lurka í hendr ok stumruðu fram at tjöldunum. Þar var reykr mikill. Þeir settust í dyrrnar. Þeir báðu þá ór dyrunum ganga, sem inni váru.

Hinir sögðust þat eigi mega fyrir kulda sakir, -- "en hvat heitir höfðingi, er fyrir þessum skipastól ræðr?"

"Þit spyrizt heimskuliga," segja hinir, "eða hafið þit svá í fjarska fæddir verit, at þit hafið enga fregn haft af okkar ágætum húsbónda. Hann heitir Kollr, en hans bróðir Tóki. Þeir eru mestir ágætismenn at öllu. Þeir hafa legit í víkingu, síðan þeir váru tólf vetra, bæði vetr ok sumar. Allar skepnur eru við þá hræddar. Bæði konunga ok jarla hafa þeir undir sik lagt með herskildi ok þeira ríki. En nú skildu þeir í sumar. Helt Tóki til Englands, en höfðinginn Kollr er nú hér kominn. Höfum vér nú verit í hálfan mánuð í þessari höfn."

"Vel hafi þit skemmt," segja þeir.

Síðan gengu þeir aptr til skipa sinna ok segja sínum mönnum allt, hvat þeir höfðu fregnat. "Skulum vér," segir Hjálmþér, "viðbúning veita í nótt ok bera fjárhlut várn á land, en grjót á skip, ok veita víkingum röskligan atróðr á morgun." Þeir gera nú svá.

En er morgnaði ok sól rann upp, róa þeir at skipunum ok gera harða grjóthríð á skip víkinga, ok vakna þeir við vándan draum. Þeir fóstbræðr höfðu unnit fimm skip af víkingum, áðr en þeir váru herklæddir.

Kollr spyrr, hverr svá ófæliliga færi at þeim, -- "skulu þér hér at vísu viðnám fá."

Hjálmþér segir til sín. Tókst nú hörð orrosta. Hafði Kollr harðsnúit lið ok margt. Ganga hvárirtveggju vel fram, ok fellr margt lið af báðum, en þó fleira af liði Kolls, því at þeir fóstbræðr kvistuðu þá niðr sem hráviði, en þó leið eigi langt, áðr en þeir Hjálmþér ok Ölvir höfðu misst sín fjögur skip ok fólkit með. Höfðu þeir þá ok drepit hvert mannsbarn af skipum Kolls utan þat, sem flýði til hans á drekann.

Ölvir mælti: "Bezt er okkr, stallbróðir, at prófa, hvárt vit komumst ekki á drekann til Kolls."

"Þat skal vera," segir Hjálmþér.

Þeir gera svá ok komast á drekann ok svá hverr at öðrum. Tókst nú enn at nýju harðr bardagi. Fellr nú hverr um annan, þar til þeir finnast Hjálmþér ok Kollr, ok höggr þegar hvárr til annars með bitrligum sverðum, þar til at höggnar eru hlífar af hvárumtveggjum. Hjálmþér hugsar nú með sér, at svá búit má eigi lengr standa, reiðir upp sverðit ok höggr á hálsinn, svá at af tók höfuðit. Síðan bauð hann þeim, sem eptir lifðu, at vinna sér trúnaðareiða. Þeir játuðu því. Þar fengu þeir mikit fé í gulli ok gersemum, heldu síðan heim til Mannheima í ríki feðra sinna ok sátu í kastalanum um vetrinn.

5. Bardagi við Tóka víking

At várdögum heldu þeir í hernað ok höfðu tíu skip ok drekann Kollsnaut. Þeir herjuðu víða um sumarit ok varð lítit til fjár. En er þeir fóru heimleiðis, lágu þeir eitt kveld í einum leynivági. Þeir sáu sigla inn á váginn dreka einn stóran ok með honum þrjátigi skip. Þeir lögðu inn á váginn heldr gildliga ok kasta akkerum. Maðr stóð við siglu á drekanum, stórr ok illr yfirlits, ok kvað vísu:

"Hverir eru skálkar,

er skipum ráða,

heldr harðsnúnir,

happalausir?

Vér skulum lýði

lífi ræna

ok með oss öllum

auði skipta."

Hjálmþér heyrði ok kvað:

"Hjálmþér ek heiti;

hverr spyrr at því

seggr inn svartleiti

á sædýri?

Drepa skulum drengi,

en dýrgripi eignast,

fúll falsari,

ella flý í burtu."

Tóki svarar: "Ertu sá Hjálmþér, sem drapst bróður minn, Koll, í fyrra sumar?"

"Sá er maðrinn sami," segir Hjálmþér.

"Þat er vel vit höfum fundizt," segir Tóki.

"Ekki lasta ek, þat þú lofar svá mjök," segir Hjálmþér.

"Grið skulu standa til morguns,"segir Tóki.

"Svá skal vera," segir Hjálmþér. Þeir taka nú á sik náðir.

En er vígljóst var, tóku þeir til bardaga með skotum ok grjóti, en þegar því linnti, tóku þeir til vápna ok börðust drengiliga. Skorti þar eigi stór högg, sem hvárir veittu öðrum. Þóttust þeir fóstbræðr enga kappa hafa slíka fyrri fundit sem þessir váru. Fell nú hverr um annan. Börðust þeir þann dag til kvelds, ok var friðskildi uppi haldit. Váru þrjú skip eptir af skipum þeira fóstbræðra, en fjögur skip Tóka. Leið svá nóttin.

En at komanda morgni taka þeir til bardaga. Gekk Tóki röskliga fram ok vá til beggja handa. Hann hafði stóran arngeir ok sterkan í hendi. Drap hann á lítilli stundu þrjátigi menn. Þetta sér Ölvir ok hleypr á drekann með mikilli grimmd ok ruddist fast um ok drepr hvern um þveran annan, þar til er hann mætir Tóka ok höggr til hans í skjöldinn ok klýfr hann niðr í gegnum. Tóki spennir tveim höndum arngeirinn ok leggr í gegnum skjöld Ölvis ok svá í gegnum báða handleggina ok kastar honum í lopt upp ok fleygir honum niðr á þiljurnar, svá at hann lá í óviti. Í því kemr Hjálmþér at ok höggr á höndina Tóka, svá at af tók, ok datt arngeirrinn niðr. Víkr Tóki nú undan ok steypir sér fyrir borð í sjóinn. Hjálmþér hleypr eptir honum. Syndir Tóki undan hart ok röskliga, en Hjálmþér eptir, þar til at Tóki mæddist. Dró þá saman með þeim. Réð Hjálmþér þegar á hann, ok kómu nú með þeim harðar sviptingar ok löng köf, því at hvárr færði annan til grunna, þar til at Tóka mæddi blóðrás, ok gekk Hjálmþér af honum dauðum, kom síðan aptr til skipa sinna. Fögnuðu hans menn honum vel ok þóttust hann ór helju heimtan hafa. Bindr Hjálmþér nú sár Ölvis. Þeir fengu þar mikit góz í fásénum gripum, gulli, gæðum ok gersemum. Innan fárra daga halda þeir heimleiðis. Stýrði Hjálmþér drekanum Kollsnaut, en Ölvir Tókanaut, ok sátu í kastalanum um vetrinn.

6. Fóstbræðr þágu veizlu af konungi

At sumri komanda halda þeir í hernað ok herja víða ok verðr gott til fjár. En er á leið sumarit, koma þeir at einu landi. Þar sáu þeir vænar borgir ok fagra kastala ok konungs atsetu. Konungr sendi nú menn ofan til strandar ok býðr þeim heim til veizlu. Þeir játa því. Kómu sendimenn aptr ok segja konungi. Var þá við búizt með öllum kosti. Konungr átti sér eina dóttur, er Díana hét. Hún kunni allar bókligar listir.

En at ákveðnum tíma gengu þeir fóstbræðr heim til hallar með tvau hundruð manns, en sumir váru eptir við skip. Konungr gekk á móti þeim með fríðri fylgd ok fylgir þeim til hallar. Settist konungr í hásæti, en Hjálmþér ok Ölvir út í frá. Var veizla in bezta ok menn kátir. En er leið at kveldi, gengu menn til svefns ok sváfu af um nóttina. En at morgni gengu menn til drykkju. Var konungr inn glaðasti ok allir í höllinni. Nú sendir konungr eptir dóttur sinni, ok kemr hún með sínum kvennaskara. Leikarar slógu hörpur, gígjur, simfón, salteríum ok allra handa hljóðfæri. Er þá mikill prís ok gleði í höllinni. Jungfrúin gekk nú fyrir sinn föður ok heilsar honum ok öllum öðrum út í frá. Jungfrúin var glöð við alla. Hjálmþér ok Ölvir sögðu konungi margt frá ferðum sínum, ok lofaði hann mjök þeira frækleik. Þau töluðust margt við Hjálmþér ok jungfrú Díana. Gekk svá þessi dagr til kvelds. Inn þriðja dag var in sæmiligasta veizla með margs konar skemmtan. Síðan váru borð upp tekin. Gekk konungr út ok spásérar, en Hjálmþér ok Ölvir til skemmu konungsdóttur. Hún tók þeim blíðliga ok býðr Hjálmþé at tefla, ok svá gera þau, en Ölvir skemmti sér við skemmumeyjarnar. Þær vóru þrjátigi. Þangat gengu þeir hvern dag.

Líður svá nokkurn tíma. Þat var einn blíðan veðrdag, at sólin var skínandi um borgir ok kastala, sáu þeir, at fjöldi skipa heldu at landi ok lögðu til hafnar ok báru tjöld á land ok reisa sínar herbúðir. Þeir sáu nú hundrað manns frá ströndu ganga ok þangat, sem konungr var. Þeir Hjálmþér ok Ölvir váru nær konunginum.

Þessir menn gengu fyrir konunginn, ok talar einn af þeim svá: "Konungsson af inu mikla Serklandi, er Núdus heitir, sendir yðr, herra, sína kveðju. Honum er sagt, at þér eigið væna dóttur. Hann vill fá hennar með heiðr ok æru, en ef þér vilið ekki gifta honum jungfrúna, býðr hann yðr til bardaga at þriggja nátta fresti. Væntir mik, at þér missið þá með lítinn heiðr yðar dóttur ok ríki ok lífit með. Er yðr eigi ráð at hætta til þess, ok látið hann heldr fá sinn vilja."

Konungr svarar: "Seg þat aptr þínum herra, at ek gifti honum ekki dóttur mína. Skal ek koma með þann her, er ek fæ til, á þessa völlu at ákveðnum degi."

Gengu sendimenn í burt ok sögðu konungssyni, hvar komit var. Lætr konungr nú skera upp herör um allt sitt ríki ok býðr til sín múg ok margmenni. Kom þar ógrynni hers. Var viðbúningr veittr af hvárumtveggjum.

7. Bardagi við Núdus konungsson

At ákveðnum tíma fylkja hvárirtveggju liði sínu til orrostu, ok þar eptir váru lúðrar þeyttir, ok síga saman fylkingar með ópi ok eggjan. Flugu fyrst alls konar skotvápn svá hart, at þar af varð gnýr mikill. Særðust sumir, en sumir fengu bana. Eptir þat biðr konungr Hjálmþé ok Ölvi at slá upp herópi ok geysast svá á þá með höggorrostu. Þeir fóstbræðr váru á sínum hestum ok með þeim mikil riddarasveit. Báðir þeir höfðu bitrlig spjót sér í hendi ok slá upp heróp ok hlaupa svá fram á þá. Tókst orrosta in snarpasta, ok svá hart ganga þeir fram Hjálmþér ok Ölvir ok þeira menn, at fylking konungssonar bognar fyrir, ok fell í þeiri svipan margt manna af konungssyni. Sér hann, at hans fylkingar eru á bak gengnar, en lið hans margt fallit. Fylltist hann mikillar reiði ok kallar á sína menn, berserki ok blámenn, ok biðr þá í móti snúa konunginum ok hans arma lýð, biðr þá eigi hræðast. Þeir gera svá ok ganga fast fram með ópi miklu ok illum látum. Kemr á þá berserksgangr, höggva ok leggja, berja ok bíta konungsins hirð til beggja handa ok ganga í gegnum fylkingar. Flýr margt undan þeim af konungsmönnum fyrir hræðslu sakir. Þetta líta þeir Hjálmþér ok Ölvir, at konungsmenn flýa, en sumir eru drepnir. Þeir snúa mót þessu illþýði, ok var þar mikill atgangr, en svá lýkr, at þeir drepa alla blámenn ok berserki konungssonar, en rétta aptr fylkingararminn.

Þetta sér Núdus konungsson, at hans hetjur eru fallnar í strá niðr, ok atferð þeira Hjálmþés ok Ölvis ok hugsar, at hann muni þar koma í fulla raun, en þó treystir hann vel sínu afli ok hamingju. Því gerir hann at keyra hest sinn með sporum ok ríðr mót Hjálmþé, ok sem hann sér, hversu þessi ríkiláti konungsson ríðr sem fugl fljúgi, þykkist hann skilja, at hann vill á hans fund. Því býr hann sik hraðliga á móti honum ok skekr sitt spjót grimmliga ok keyrir hestinn sporum ok ríðr móti konungssyni, ok lagði hvárr í annars skjöld, en svá sátu þeir fast, at hvárrgi bifaðist í sínum söðli, en báðar stengrnar brotnuðu, ok flugu brotin aptr fyrir höfuð þeim. Þeir taka nú til sverða sinna ok höggva nú hvárr til annars með miklu afli ok fimleika. En sökum þeira ógurligu bresta, sem urðu af þeira höggum, æddust hestarnir undir þeim, svá at þeir máttu eigi höggum við koma, stigu af sínum hestum ok fengu sínum skjaldsveinum ok gengu saman ok börðust svá ákafliga, at við himin var at sjá lauf af hjálmum þeira ok parta af skjöldum þeira, en sverðin sýndust fjögur á lopti. Engi þóttist sét hafa frækiligra einvígi af tveimr mönnum, ok svá lengi börðust þeir, at öllum þótti undr, at þeir váru eigi sprungnir fyrir löngu af mæði. Hjálmþé leiddist, at svá stæði lengr, at engi umskipti yrði þeira í milli. Því reiddi hann sverðit með miklu afli ok reiði, en sakir þess at skjöldrinn var allr höggvinn á konungssyni, fekk hann eigi hlífum við komit. Kemr því höggit í hjálminn, svá at hann klofnaði ok brynjan ok búkrinn, svá at í beltisstað nam. Fell Núdus dauðr til jarðar. Lofuðu allir Hjálmþé fyrir þau afreksverk, sem hann hafði þar unnit í sinni framgöngu, mest konungr sjálfr. Nú flýr allr herrinn til skipa, ok sigldu í burtu. En konungr ok hans menn fengu þar góz mikit.

Síðan snýr allr lýðr heim til hallar ok var mjök kátr. Var veizla in bezta ok ekki sparat, hvat sem búkrinn kunni at beiða. Gekk Hjálmþér ok Ölvir til skemmu konungsdóttur. Hún tók þeim blíðliga ok bað þá sitja. Hjálmþér sagðist vilja halda heim.

Hún gengr í burt ok kemr aptr ok mælti: "Hér er eitt tjald, Hjálmþér, er ek vil gefa þér. Sú náttúra fylgir því, at þér má ekkert granda, á meðan þú ert í tjaldinu. Þat er allt með gulli gert ok gimsteinum sett."

Hann þakkar jungfrúnni ok minntist við hana; hún grét sárliga. Gekk Hjálmþér til skipa, ok var konungr þar fyrir. Gaf hann þeim fóstbræðrum góðar gjafir, ok mæltu til vináttu með sér ok skildust með kærleik ok stigu síðan á skip ok heldu heim ok sátu í kastala sínum um vetrinn. Ekki hafði Hjálmþér sét enn stjúpmóður sína.

8. Frá stjúpu Hjálmþés

Þat var einn morgun, er konungr ok drottning lágu í sæng sinni. Hún mælti: "Herra," segir hún, "áttu engan erfingja?"

"Á ek hann," segir konungr, "ok heldr einn kastala á skógi."

"Hví skal hann eigi heima vera?" segir drottning.

"Ekki vill hann í várri höll drekka," segir konungr, "en þó berr hann listir ok prýði af öllum mönnum."

"Sjá verð ek hann," segir drottning. Þau hættu talinu.

Þat bar til einn dag, at frúin skipaði öllum sínum meyjum út á skóg at henda sér epli ok aldin. Þær gerðu svá, en drottning fór einsömul til skógar, eigi fyrr léttandi en hún kom at kastalanum, ok gekk inn at læstum lokum. Hjálmþér sat at borðum ok hans hoflýðr. Hann sá konuna inn ganga ok þóttist kenna at annarra manna frásögn stjúpmóður sína ok heilsar henni blíðliga ok setr hana í kné sér.

Hún tók því vel, lítandi til hans með blíðri ásjónu ok svá til hans talandi: "Minn sæti sonr, hvat veldr því, at þú vilt eigi heima vera með þínum föður? Er þar þó skemmtiligra at sitja en hér fjarri öðrum mönnum."

Hjálmþér mælti: "Meir berr þar til æska mín en illvili."

Hún mælti: "Mikit er sagt af þinni list ok prýði, ok vel væri sú kona gift, er slíkan ætti."

Hann kvað þat eigi vera. En er þau töluðust við, gengu allir ór kastalanum, einneginn Ölvir, þó síðast.

Drottning mælti þá: "Hverninn lízt þér á mik? Er ek ekki hreinlig, kvenlig ok kurteis?"

"Vel víst," segir Hjálmþér.

Hún mælti: "Hví mun mér svá hamingjuhjólit valt orðit hafa? Betr hefði okkr saman verit hent, ungum ok til allrar náttúru skapfelldligum, ok minn kæri, þat má ek þér satt segja, at þinn faðir hefir mér enn ekki spillt, því at hann er maðr örvasa ok náttúrulauss til allra hvílubragða, en ek hefi mjök breyskt líf ok mikla náttúru í mínum kvenligum limum, ok er þat mikit tjón veröldinni, at svá lystugr líkami skal spenna svá gamlan mann sem þinn faðir er ok mega eigi blómgast heiminum til upphalds. Mættu vit heldr okkar ungu líkami saman tempra eptir náttúrligri holdins girnd, svá at þar mætti fagrligr ávöxtur út af frjóvgast, en vit mættum skjótt gera ráð fyrir þeim gamla karli, svá at hann geri oss enga skapraun."

Hjálmþér mælti: "Er þér þetta alvara?" segir hann.

"At vísu," segir hún.

"Þat ætlaði ek," segir hann, "at þú mundir ill, en aldri svá svívirðilig sem nú veit ek þú ert."

Hann hratt henni fram fyrir borðit ok sló á hennar nasir, svá at blóð fell um hana alla.

Hún mælti: "Vit skulum finnast í annat sinn."

Hann kvað hana því eigi fagna skyldu. Sökk hún þar niðr í jörðina, sem hún var komin.

Litlu síðar kómu menn í kastalann. Hjálmþér var þá svá reiðr, at hann mátti við engan mæla. Ölvir gekk þá at honum ok bað hann eigi reiðan vera, -- "hefir stjúpa þín þessu ollat?" Hjálmþér segir þat satt vera.

9. Þeir Hjálmþér drápu jötuninn

Einn dag vill Hjálmþér ríða á skóg ok Ölvir með honum. En sem þeir riðu um skóginn, sáu þeir hind eina stóra ok væna ok ríða þar eptir, en hún leitar undan. Þeir hleypa, þar til þeir sprengja bæði essin. Þá hlaupa þeir báðir eptir dýrinu ok urðu skjótt móðir ok kasta af sér klæðum nema skyrtum ok línbrókum. Síðan dró upp skýflóka mikinn af útnorðri með regni ok krapa. Gekk þat allt til nætr. Gerði þá frost mikit með kulda ok hríð. Váru þeir þá komnir í fjallshlíð eina.

Ölvir mælti: "Kalt þykki mér gerast, fóstbróðir."

Hjálmþér bað hann eigi æðru mæla. Var þá langt af nótt.

Litlu síðar varp af illviðrinu. Váru þeir þá komnir at helli stórum.

Ölvir mælti: "Mjök er ek af mér kominn."

Hjálmþér segir: "Hér munu vit láta fyrir berast."

Þeir gengu inn undir hellisbergit. Þeir sáu einn stóran jötun sitja við elds glór. Reykr var mikill í hellinum. Eitt kvikendi sat við eldinn ok kló jötninum með kömbum, en hann ýtir höfðinu á móti ok skældi sik allan.

Hann mælti: "Skinnhúfa, far þú út ok gæt glöggliga at ok gegndu ræðu minni ok vit, hvárt þú sér til nokkurra nýlenda. Þykkir mér þeir menn seint koma, sem systir mín lofaði mér, at koma skyldu í kveld, því at ek vil skjótt fara til náða. Gerist ek heldr kveldsvæfr."

Hún fór út ok sá þá fóstbræðr. Hún brá yfir þá hendi sinni ok bað þá verða at hönum tveimr ok fljúga upp í hellinn. Litlu síðar fór hún inn.

Jötunninn mælti: "Sástu nokkut til nýlenda, fóstra?" segir hann.

"Fjarri er því," segir hún. Síðan leggst hann niðr ok hrýtr hátt.

Skinnhúfa mælti við hanana: "Verði þit nú at mönnum aptr." Þá varð þat. Hjálmþér mælti: "Þér eigum vit lífgjöf at þakka ok launa."

"Hvat viltu nú at hafast?" segir hún.

"Drepa jötuninn," segir hann, "ok lúka svá stjúpmóður minni sendiförina, þá sem hún hefir sent okkr hingat til hans."

"Hraustr maðr ertu, Hjálmþér," segir hún.

Þau fara nú innar í hellinn. Sverð hekk yfir sæng jötunsins, búit allt með gulli. Hún mælti: "Ekkert sverð bítr á hann nema þetta."

Hjálmþér gat nát undir klótit á því, ok rann þat þegar ór slíðrum, en Skinnhúfa henti þat ok mælti: "Heppin varð ek oss, en ek mun vita, hvárt hann sefr."

Hún tók tré mikit ok lamdi um sængina. Hún mælti: "Þat vil ek, Hjálmþér, at þú stígir upp á stokkinn ok leggir djarfliga á hann," -- ok stökk síðan upp yfir sængina. Hjálmþér gerir svá ok leggr til jötunsins ok hleypr á klótin, svá at í beðinu stóð.

Jötunninn mælti: "Sveikstu mik nú, Skinnhúfa?"

Sprettr hann upp ór sænginni ok lætr nú sópa til greiprnar um hellinn. Litlu síðar dó hann. Hjálmþér tók sverðit ok leizt vel á.

Skinnhúfa mælti: "Ekki skaltu eiga þetta sverð, Ölvir skal þat eiga, en láttu þá eigi lítit í standa, ef þú sér betra sverð, því at svá berr þat af öðrum sverðum sem þú berr af öðrum konungasonum."

Hún gaf þeim marga fáséna gripi ok bað þá nefna sik, ef þeir þyrfti lítils liðsinnis við. Síðan fóru þeir heim, ok urðu allir þeim fegnir.

10. Frá Hjálmþé ok Vargeisu

Um várit halda þeir í hernað ok drepa niðr blámenn ok berserki ok fá mikit góz í skipum, klæðum, gulli ok silfri. En at hausti halda þeir heimleiðis með ógn fjár. Þeir kómu at ey einni síð um kveld. Hún var skógi vaxin. Þeir tjalda þar á landi ok hlutuðust um vöku. Hlaut Hjálmþér at vaka. En er þeir váru sofnaðir, gekk hann frá tjaldinu á hæð eina, ok stóð hann þar lengi ok sást um. Hann heyrði mikinn gný með stórum brestum í skóginum, svá at eikrnar bifuðust. Litlu síðar kom fram ór mörk eitt finngálkn mikit ok gildligt. Þat hafði hrossrófu, hófa ok fax mikit. Augun váru hvít, en munnrinn mikill ok hendr stórar. Brand hafði hún í hendi sér vænan, svá at engan hafði hann slíkan sét. Hún gekk at honum, en hann stóð fyrir. Hann hugsar, at sér skuli eigi orðfall verða, ok kvað vísu:

"Hver er sú dóttir,

er drjúgt um nætr

flanar ok flöktir

með fíls hala?

Ólík þykki mér þú

öðrum vífum,

eða hvaðan komt,

Hrauðungs mær?"

Hún svarar ok kvað vísu:

"Vargeisa ek heiti.

Heyr þú, vísis son,

viltu, at ek þér í sinni sé?

Allra þinna

telk þik þurfa munu

vel trúra vina."

Hann kvað:

"Hræðilig

muntu þykkja hölda liði,

þótt oss í sinni sér.

Engan várn seggja

þú svíkja munt,

vösk vinkona."

Hún mælti: "Eigi mun ek heldr svíkja mína vini en þú þína. Má ek ok vera þér í sinni, þó at ek fari ekki með þér."

Hann mælti: "Áttu brand þann, er þú ferr með?"

"At vísu," segir hún.

"Viltu selja mér hann?" segir hann.

"Með engu móti," segir hún.

"Skal ek með engu móti fá hann?" segir Hjálmþér.

"Ekki skal þat þó, karlmaðr," segir hún, "þú skalt kyssa mik," segir hún, ok varð henni ljóð at munni:

"Sæk þú Snarvendil,

sigr mun honum fylgja,

horskr, ef þú, hilmir, vilt

þér í hendi bera.

Koss vil ek af þér

klénan þiggja,

þá muntu mímung

mér ór hendi fá"

"Eigi vil ek kyssa trjónu þína," segir Hjálmþér, "því at kannske ek verði fastr við þik."

"Hætta verðr þú á þat," segir hún, "en ráð þó sjálfr."

Hann snýr í burt frá henni. Nú kemr honum í hug, hvat Skinnhúfa hafði sagt, ok víkr aptr ok kvað vísu:

"Kanntu mjúkligar,

mær in harðleita,

leika at hrækerti

en höldar aðrir sex.

Sel þú mér sárloga,

sveiptan orms dýnu;

fúss em ek fljóð at kyssa,

ferr sem má jöfri."

Hún mælti: "Þá verðr þú at hlaupa á háls mér, í því ek kasta upp brandinum, en ef þú efar þik, þá er þat þinn bani."

Hún kastar nú upp sverðinu. Í því hleypr hann á háls henni ok kyssti hana, en hún henti sverðit fyrir aptan bak honum. Hún réttir nú at honum brandinn ok kvað vísu.

"Sel ek þér Snarvendil,

sigr mun honum fylgja,

jöfurr inn stórráði,

um þína aldrdaga;

snúist þín ævi æ

til sigrs ok gæfu,

hvar sem þú heim kannar,

hugr er í konungs barni."

Ok enn kvað hún:

"Vertu ei svá ærr, maðr,

at þú Ölvi grandir;

vertu honum heill, hilmir,

hann er þér hollr, fylkir;

lát eigi illmæli

æða lund þína;

vel þér vini tryggva

ok ver þeim hollr dróttinn."

"Eru engi álög á brandinum?" segir hann.

"Eigi nein," segir hún, "en þó mun ek nú á leggja: Þat fyrsta víg, er þú vilt vega, skaltu þat hvergi fá hrært, en í annat sinn skal þat ekki bíta. Gangi þér nú allt til sigrs ok tíma, ok nefndu mik, ef þú þarft lítils við, ok heim muntu nú ætla."

Hann kvað svá vera, -- "ok legg mér ráð, hvern mann ek skal hafa af hirð föður míns at sumri."

Hún kvað svá vera skyldu, -- "en mjök ólíkt mun þat þykkja ungum píkum, at ek kunni ráð nokkurt eða inn æðsti konungsson beiði mik ráðs, en þó mun þér þetta framgengt verða. Heima muntu í vetr vera, en at várdögum skaltu ganga fyrir föður þinn ok biðja hann liðs. Hann mun svara, at hann hafi fátt liðs aflags. Biddu hann at fá þér einn mann, en hann mun Björn féhirði undan skilja, en hvern muntu kjósa?"

Hann kveðst föður sinn hafa vilja. "Ekki skaltu hann hafa," segir hún. Varð henni þá ljóð á munni:

"Kjóstu þann þræl

af þengils liði,

sem gefr svínum soð.

Mun þér ei maðr

duga af mildings hirð,

ef þér glapvígr gerist."

Síðan skildu þau.

Ölvir vaknar ok sér, at Hjálmþér er burt. Hann klæðist ok þrífr saxit ok gekk frá tjaldinu. Hann sá, hvar Hjálmþér gekk mjök reiðr. Hann hóf upp brandinn, en hann varð svá þungr, at hann fell niðr fyrir fætr honum.

Ölvir gekk í móti honuni blíðliga ok minntist við hann ok mælti: "Slíkt gera nætrferðir þínar, fóstbróðir."

Hjálmþér mælti: "Þökk mína hafðu, Vargeisa. Enn varstu mér holl í ráðum."

Um morguninn halda þeir heim ok sátu í kastalanum um vetrinn.

11. Hjálmþér kjöri Hörð ok frá álögum

At várdögum býr Hjálmþér sinn skipaflota ok gekk síðan fyrir föður sinn ok bað hann fá sér menn nokkura. Konungr kvaðst eigi til hafa.

Hjálmþér mælti: "Fá mér einn mann af hirð þinni."

"Haf þú hvern, sem þú vilt, nema Björn," segir konungr.

Hjálmþér gekk til svína ok sá þar mann liggja, mikinn ok stóran ok furðuliga sterkligan, í loðkápu.

Hjálmþér stakk á honum spjótskapti ok mælti: "Stattu upp, þræll."

Hann liggr eigi at síðr. Hjálmþér lét koma við hann skaptit í annat sinn. Hann settist þá upp ok mælti: "Mun eigi vera sem mér sýnist, at þetta sé konungsson?"

Hjálmþér mælti ok bað hann upp standa ok fara með sér.

"Gera skal ek þér kost á því," segir hann. "Ek vil einn öllu ráða, en þú engu."

Hjálmþér mælti: "Þat vinn ek eigi til nokkurs manns, eða hvat heitir þú?"

Hann mælti: "Því skalt þú ráða, en Hörðr heiti ek."

Hjálmþér gekk í burt. Hann kom at einum bekk ok sá þar Vargeisu standa. Honum kom í hug, hvat hún hafði mælt. Hann gekk aptr ok mælti: "Stattu upp, þræll, ok gakk með mér ok ráð einn öllu."

Hann segir: "Ek mun til skipa ganga, en þú munt finna stjúpu þína."

Hjálmþér gekk heim at höllinni. Hann sá þá stjúpu sína ganga á móti sér. Honum leizt hún ekki frýnilig. Hún var þá bæði ljót ok leiðinlig yfirlits ok ófögr í ásjónu.

Hún mælti: "Vel er þat, Hjálmþér, at vit höfum fundizt."

Hann kveðst þat eigi lasta kunna. Hún segir: "Nú skal launa þér pústrinn, er þú gafst mér fyrir löngu. Þat legg ek á þik, at þú skalt hvergi kyrr þola, hvorki nótt né dag, fyrr en þú sér Hervöru Hundingsdóttur, nema á skipum þínum ok í tjaldi."

Hjálmþér mælti: "Ekki skaltu fleira á mik leggja, því at kjaptr þinn skal opinn standa, en þat þykkir mér einskis vert at þreyja eptir eina konungsdóttur. Hamrar hávir standa niðr við skipalægit. Þar skaltu á stíga sínum fæti á hvárn hamarinn, en fjórir þrælar föður míns skulu kynda eld undir þér, en við ekki skaltu lifa nema þat, sem hrafnar færa þér, þar til ek kem aptr."

Síðan gekk hann til skipa. Var þá bryggjum kippt. Hann hafði fimm skip ór landi ok skipuð völdum drengjum, ok halda síðan burt.

Fyrstu máltíð bað Hjálmþér Hörð at sitja hjá þér. Hann kveðst þat eigi vilja. "Einn saman vil ek mat eiga, en sofa í rekkjugólfi þínu." Hjálmþér bað hann ráða.

12. Viðreign við tröllkonur

Halda þeir nú víða um sumarit, ok varð þeim gott til fjár, en fengu sjó stóran ok storma mikla. En um haustit kómu þeir at stóru landi. Þar var fjörðr mikill ok fjöll stór.

Hörðr mælti: "Hér munum vér á landi sofa."

Hjálmþér mælti í móti. Hörðr kveðst ráða vilja. Var svá gert. Váru tjöld á land borin.

Hjálmþér segir: "Illa skal við þá gera, sem á skipunum eru."

"Eigi skal þat," segir Hörðr.

Hann gekk út á skipin ok bað menn gera sik lystuga ok gaf þeim vín at drekka. Sinn grip gaf hann hverjum þeira. Urðu þeir skjótt drukknir. Hörðr tók mat ok öl ok gekk á land. Hjálmþér gekk í burt ór tjaldinu, er þeir váru sofnaðir, fram með sjónum. Fjall mikit ok ógna hátt stóð við sjóinn, en í miðju fjallinu leit hann standa tröllkonu stórskorna. Hún hafði gullofinn dúk á knjám sér ok kembdi sér með gullkambi. Brunnr var niðr við sjóinn. Hún tók hendi sinni í hann ok þvoði með hár sitt. Hjálmþér kvað vísu:

"Hvert er þat bákn,

er í bjargi sitr

ok sér of konungs sveit?

Enga veit ek

ámátligri

alna fyr jörð ofan."

Hún greiddi hárit frá augum sér ok varð reið við orð hans ok kvað:

"Illa kveðr þú til mín,

því at, inn ungi, munt

fyrst hafðr á seyði

af seggjum þínum.

Með gullofnum dúki

má sjá in glaða mær

þerra sína ljósa lokka."

"Illa er sá dúkr kominn, er þitt hár þerrar ok at þínum glyrnum gengr," segir Hjálmþér ok kvað:

"Mun þik snerta

Snarvendill fyrr

en þú á seyði

setir konungs arfa.

Handar muntu missa

ok hátt æpa,

svá munum vit skilja,

skauð it aumasta."

Hún segir hann margt orð tala svívirðiliga, -- "væri hitt tilheyriliga mannligum manni at hafa aðra viðleitni við unga stúlku ok hreinliga en tala illa. Þykki mér þú efniligr maðr, en mér væri forvitni á at prófa ungan mann ok missa minn meydóm ok láta handtéra mik um mittit.

Hún seildist nú hendinni í brunninn. Hjálmþér brá sverðinu ok hjó af henni höndina í úlfliðnum.

Hún rak upp skræk mikinn ok leit í stúfinn ok mælti: "Lítit framaverk er þetta einum ágætum konungssyni at leynast at mér, en þat hlægir mik, at hefnt muni þessa verks, ok mun eigi langt til." Hún kvað:

"Víst gleðr mik eitt,

þótt vitir eigi,

jöfurr inn ógndjarfi,

hvat um er at vera:

Munu systr mínar

at ná gera

út á herskipum

alla menn þína."

Hjálmþér sá á sjóinn ok sá níu tröllkonur svá stórar ok illúðligar, at engar þóttist hann sét hafa þeim líkar. Þær höfðu rifit í sundr öll skipin, en drepit alla mennina ok borit góz allt á land ok váru eigi litlar í starfinu. Þær höfðu heyrt öll orð þeira Hjálmþés ok Ýmu. Þær hétu svá: Hergunnr, Hremsa, Nál ok Nefja, Runa ok Trana, Greip ok Glyrna, Margerðr in níunda. Hún hafði kryppu stóra, ok bar hana hæra en höfuðit. Hún hafði eitt auga, ok stóð þat í miðju enni, ok var kerla ekki frýnilig yfirlits. Hún gekk fyrir þeim systrum. Hún hafði nef ok klær af járni ok tvær tennr álnar langar, ok stóðu fram ór kjapti hennar, en vörrin in neðri tók niðr á bringuna. Þat sá Hjálmþér, at hún mundi mega gefa gildan koss, ef hún kynni svá fyrir sik at koma vörrinni sem hún var stór til. Þær váru stuttklæddar píkurnar ok göptu kjöptunum, en skóku höfuðin.

Hjálmþér hugsaði, at sér mundi eigi svá búit duga, ok gekk ór fjallinu ok fyrir tjalddyrrnar. Þær ganga síðan at tjaldinu. Hjálmþér hugsar, at hann má eigi við þeim öllum. Hann kvað vísu:

"Vak þú, Ölvir,

ef þú vilt víf sjá;

þú ert kossmildr

við konur harðla.

Hér bíða þín

Hrauðungs meyjar.

Hverf þú við,

ef þér hugr dugir."

Ölvir kvað:

"Hvat skal kalls þetta,

hvat þarftu mér bregða,

konungr, um kvensemi,

kátr um miðnætti?

En hverja hýsnoppu,

sem þú á heiðum finnr,

viltu, at þér í sinni

séu allar."

Hörðr mælti: "Stöndum upp, nokkurs mun Hjálmþé nú um vert þykkja." Hergunnr kvað:

"Held ek upp hrömmum,

hér mátt, jöfurr, líta

hendr Hergunnar;

hefi ek negl óskorna;

rifna mun þín ólpa,

ef vit, jöfurr, finnumst;

þér skal eigi kyrrt klappa,

konungr inn suðræni."

Hann kvað:

"Gakk þú framar hóti,

fyrr en þú á seyð dragir

þenna þjóðkonung,

þú ert flagð it ferligsta;

ettu fram járnhrömmum,

ef þú afli treystir,

drósin dulrífa,

en ek mun dvergasmíði."

Í því kómu þeir út. Margerðr ræðr þegar á Ölvi, en hann tekr fast á móti. Hún kvað:

"Illa leikr þú, Ölvir,

eigi ert hæfr vífum;

má eigi fang festa

á fylki vel bornum;

eggjar eru eitrblandnar,

æfr er döglingr,

oddar alblóðgir,

eigi munu vér sigrast."

Hörðr barðist við systrnar sjau. Þær váru fullfimar ok höfðu stórar skálmir hver þeira ok sóttu nú ákaft at honum. Hann varðist drengiliga, ok þar kom um síðir, at hann drap þær allar, enda var hann þá mjök móðr. Hjálmþér átti mjök harðan leik við Hergunni. Hafði hún vænt sax í hendi ok varðist vel. Hann þóttist aldri í meiri mannraun komit hafa sakir mjúkleika hennar, því at hvar sem hann hjó til hennar, kom jafnan á saxit, þar til at hún mæddist. Bárust þá sár á hana, svá at hún flakti öll í sundr af sárum. Hún kallar þá hátt upp ok kvað:

"Hvar ertu, Margerðr,

mær in öflgasta?

Vinnr þú sigr lítinn

á siklings liði;

hryggr er hálflaminn,

en herðar brotnar,

sterkr er stafnbúi,

stökkva mun nú verða."

Þær bregða við hart, ok hleypr hver sem meira mátti ok stigu mjök stórum, en Hörðr eptir upp undir fjallit. Hergunnr sneri þá í móti honum. Hann hjó til hennar, svá at af hraut höfuðit.

"Högg þú allra manna armastr," sagði Margerðr, "mína systur."

"Skammt mun þér til slíks," segir Hörðr. Hann slæmdi til hennar sverðinu ok tók hana sundr í miðju. Veik hann aptr til tjaldsins. Þeir Hjálmþér ok Ölvir váru komnir inn í tjaldit ok sváfu.

Hörðr gekk til sjóvar ok safnar saman skipviðum. Þar af gerði hann hús lítit ok fagrt, þar sem mest skýldu björgin. Þangat bar hann mat ok öl ok öll þeira föng. Síðan gekk hann aptr til þeira. Standa þeir fóstbræðr upp síðan, ok ganga þeir fram með sjónum.

Hjálmþér sá hús upp undir bjarginu. Hann mælti: "Hús er þarna."

Hörðr svarar: "Mun hún ekki þar Hervör, sem þú þreyir eptir."

Þeir ganga í húsit. Þar var sæng ein ok tafl á stóli ok könnur ok ker með. Hörðr gaf þeim at drekka. En þá er þá varði sem minnst, gekk hann út ok skelldi húsinu í lás.

Hjálmþér mælti: "Sveikstu mik nú, Hörðr, ok er illt at eiga þræl at einkavin."

Hann vildi höggva upp húsit, en sverðit beit eigi heldr en hann hyggi í stein. Sátu þeir þar um kyrrt glaðir ok kátir.

13. Hörðr vann risann

Þat er frá Herði at segja, at hann gekk fram með sjónum. Hann sá einn stein stóran í fjörunni ok gat í. Hann litast um ok sér, hvar risi einn ógnarligr kom fram á bjargit ok var eigi sveinsligr yfirlits, því at engan þóttist hann slíkan sét hafa sakir stórskorins höfuðs. Hann hafði háva stöng í hendi ok fram ór flein tvíeggjaðan, fjögurra álna langan. Hann tók niðr at fjörunni, þá hann stóð á bjarginu.

Jötunninn mælti: "Hvar er kögurbörn þau, sem drepit hafa dætr mínar? Gangi þeir nú fram, ef þeir þora, því at slíkt eru in mestu níðingsverk, svá ungar sem þær váru, því at sú var ellst, sem var tólf vetra."

"Hér em ek kominn," segir Hörðr, "ok drap ek þær dætr þínar, ok váru þær heldr miklar fyrir sér, en ek vil leita trausts til þín."

Risinn mælti: "Vel sé þér, vinr, ok ver velkominn ok far hingat."

Hörðr mælti: "Þat get ek með engu móti. Mér hefir ávallt illt verit, en nú batnar lítit um síðan í vár, at ek fór í sjóinn með þeim fóstbræðrum. Réttu heldr til mín stöng þína, ok mun ek taka þar í."

Risinn mælti: "Þat má ek vel gera, því at þau ein skip hafa hér komit, at ek hefi rekit flein í gegnum þau ok dregit þau svá upp at mér, ok mun ek rétta stöngina ofan at þér."

Hörðr tók í sem hann gat. En á meðan þeir höfðu við talazt, hafði hann reyrt sik við steininn með kaðli. Jötunninn rykkti á mjök fast.

Hörðr mælti: "Tak þú á fastara ok betr, félagi. Ekki er ek allléttr."

Jötunninn reiddist ok rak fleininn niðr í bjargit ok rykkir svá fast til, at hann sökk í hamarinn allt at bróklinda, en Herði var við því búit, at hann mundi slitna í sundr bein frá beini.

Risinn mælti: "Þú ert þungr, jafnlítill."

"Vanhertr ertu þá," segir Hörðr.

Jötunninn herðir sik því meir ok brauzt um, þar til at upp losnar steinninn sá, sem Hörðr hafði reyrt sik við, ok hóf hann frá jörðu eigi minna en sex faðma. Í því slapp af fleininum, en jötunninn datt á bak aptr, en Hörðr ofan með steininum, ok lá hann lengi í óviti.

En er hann raknaði við, sagði hann: "Miklu ósterkari ertu en ek meinti, jafnstórr, ok kannt lítit, er þú kemr mér eigi upp á bjargit. Hafðu mín ráð ok gakk niðr í tóna í bjargit ok lút vel áfram ok teyg þik sem mest."

Risinn lét at þessu ginnast ok ferr ofan í tóna ok teygir hálsinn, en réttir stöngina ofan fyrir. Hörðr tók í stöngina ok kippti risanum ofan fyrir bjargit, svá at brotnaði í honum hvert bein. En Hörðr leysti sik ok rann þegar upp bjargit ok kom at helli stórum. Þar var Ýma fyrir ok fell til fóta honum. Hann gaf henni líf. Þar var hann um vetrinn í hellinum. Þar var nóg gull ok silfr, er jötunninn hafði átt, en at vári komanda tók hann þar hring mætan ok skikkju ok sjóð stóran með gulli. Ýmu gaf hann hellinn ok góz allt. Hún bað hann nefna sik, ef hann þyrfti liðs við. Hörðr gekk þaðan ok lauk upp húsinu. Hjálmþér varð honum feginn. Eigi hafði hann munat til Hervarar á þeim vetri. Skip hafði Hörðr gert þeim um vetrinn. Þeir létu þá í haf. Skipit fór jafnhart í móti vindi sem undan.

14. Vetrvist at Hundingja konungs

Um haustit kómu þeir at landi stóru. Hjálmþér mælti: "Hér vil ek á land ganga."

Hörðr kvað svá vera skyldu. Þar sáu þeir hallir stórar.

Hjálmþér mælti: "Þetta munu vera hallir Hundingja konungs."

"Þú segir satt," segir Hörðr.

Þeir gengu upp at höllinni. Hún var ger með steinum. Í einum stað sáu þeir hús eitt gert með rauða gulli.

Hjálmþér segir: "Þetta mun vera turn Hervarar."

Hörðr kvað svá vera mundu. Þeir gengu undir turninn. Þar sáu þeir sitja mey svá væna, at enga höfðu þeir slíka sét. Hár hennar var gulli líkt, en ásjánan hvít sem snjór, en holdit var skært sem lilja, augun fögr sem karbúnkúlus, en kinnar líka sem rósa. Hörðr gekk at henni ok kvað vísu:

"Hver ert þú

hýrlunduð með kinn fagra

ok ljósgult lokka frón?

Hefik eigi víf litit

hæverskligra

fætt við foldar þröm."

Hún kvað:

"Hervör ek heiti

Hundingja dóttir;

minn föður röskvan

ef þú réðir líta,

líf þitt án dvöl

þú láta mundir,

ef þú værir genginn

í gegn döglingi."

Ok enn kvað hún:

"Allt ferr eptir einu,

eigi margt vitum frægra,

virðar vinna listir

ok val tafni fæða.

Fyrr skyldir þú hanga

á hávum gálga

en í glauminn ganga;

gakk þú ei framar hóti."

Hörðr mælti inn hyggjustóri: "Hví hrekr þú mik, Hervör, í orðum? Væri heldr nær vífi skæru at vera horskum dreng holl í ráðum."

Hörðr mælti þá til Hjálmþés: "Maðr, muntu sýna list þína Hervöru ok blíðka hana í orðum þínum."

Hörðr fekk honum gripi þá, sem hann tók ór hellinum, ok segir hann skyldi fá henni þá. Hjálmþér fær henni öll þessi gersemi, en hún varð glöð við ok þakkar honum forkunnar vel ok kveðst honum dugnað veita skyldu ok segir honum frá mörgu, hverninn þar var háttr á einu ok öðru hjá föður hennar, ok öllum vandræðum, sem þar væri at forðast. "Þegar faðir minn veit," segir hún, "at þú hefir mik fundit, þá vill hann þik feigan, því at hann verðr alls víss af fítónsanda innblæstri."

En hún kveðst honum ráð leggja mundu, sem hún kynni, -- "en nú skaltu senn," segir hún, "ganga fyrir föður minn djarfliga ok kveðja hann kurteisliga. Hann mun taka þér vel ok spyrja þik margs, en þú skalt vel ok vitrliga ór leysa. Ráðgjafa á hann mjök stóran ok illúðligan, er Hástigi heitir. Hann er stórr sem risi, en máttugr sem tröll. Hann veit allar ráðagerðir konungsins. Hann er svartr sem jörð með hárlausan haus ok glitrauð augu, fúll ok fláráðr. Ekki er Hástigi betri at reyna en hann er at yfirlitum."

Hún kvað vísu:

"Í höll skaltu ganga

ok hilmi lúta

ok kveðja kurteisliga

konung inn stórráða.

Láttu eigi æðru

á þér finna,

þótt í höll lítir

háva stórgarpa."

Bið þú konung vetrvistar, en hann mun svara þér sem hann vill. En er þú hefir mælt sem þér líkar, þá gakktu til bekkjar hirðmanna ok vertu eigi fésparr."

Hún kvað vísu:

"Gef þú auð, jöfurr,

ef þú örr þykkist;

þágu gull gumar

ok gerast þér vel hollir.

En ef maðr metnast

við mildings síðu,

sýn leiðum þitt lyndi

ok lát hann sneypu hljóta."

Hjálmþér gekk til félaga sinna ok síðan til hallar, ok ganga inn. Hörðr dvaldist eptir í hallardyrum, en þeir gengu fyrir konunginn. Hjálmþér kvað vísu:

"Heill sit þú, Hundingi,

hef ek engan gram

þér æðra hitt

und heims skauti.

Ferr þín frægð

um fégjafar,

því kom ek hingat

hilmis at vitja."

Konungr tók kveðju hans ok kvað vísu:

"Hverr er sá karla

kominn ór Mannheimum

ungr at aldri

oss at kveðja?

Berr þú, inn ungi,

ormfrán augu;

mun ek við brögðum

búast mega."

Hjálmþér kvað:

"Hjálmþér ek heiti,

hirði ek fátt segja

fylki framvísum

á fyrsta kveldi;

vilk eigi hvarfla

á hallargólfi;

seg mér til sætis,

sonr em ek grams Inga."

Konungr mælti: "Frétta mun ek fleira þurfa áðr," ok kvað vísu:

"Hverr er sá inn horski,

er hjálm ok gerð stýrir,

sterkr ok stórmannligr,

stendr þér á hlið aðra?

Glöggra máttu greina

mér frá görpum þínum,

þá veit ek gerr,

hvar gestum skal skipa."

Hjálmþér kvað:

"Ölvir hann heitir,

er aldri hræðist

eld né eggjar

eða hergangi,

borinn sem buðlungar,

þeir sem beztir eru,

mætri en mildingar,

minn er fóstbróðir."

"Vel er frá manni sagt," segir konungr ok kvað vísu:

"Hverr er sá gaurr,

er í gáttum stendr

ok ríss röskliga

við rótakylfu,

gnapir með hetti

ok hyggr at gumna mengi?

Lítt er skúmr sá

at skapi mínu."

Hjálmþér kvað vísu:

"Hörðr hann heitir,

hefir fátt prýði,

velr um vápn sjaldan,

vill eigi skart þiggja;

öldungis einninn

ekki hræðist,

maðr mjök snarligr,

met ek hann mikils."

Konungr kvað vísu:

"Lítt honum sómir

hjá seggja liði,

þeim er í gullvefjum

glóa allir;

siti hann yzt

af seggjum mínum;

skal honum veita vel

með várum þegnum."

"Eigi munu þér því ráða," segir Hjálmþér, "ok munum vér annathvárt sitja allir eða engi vár."

"Slíkt eru mikil undr," segir konungr.

Hjálmþér bað konung vetrvistar. Konungr segir þeim til reiðu drykk ok vist, "en til muntu vinna lítit þrekverk. Horn tvau skaltu sækja á kálf minn. Vil ek af þeim drekka átta dag jóla, ella muntu missa lífit."

"Þetta á mikils at kosta," segir Hjálmþér, "eða hvert á þessa kálfs at leita?"

"Segðu þér þat sjálfr," segir konungr.

Hjálmþér mælti: "Herra, skipa oss fyrst sæti." Konungr segir svá skyldu vera ok kvað vísu:

"Harðr muntu heima,

er þú hyggst öllu ráða

oss hjá í dýrum

höllum várum;

hefir þú brand hvassan,

brynju ok hjálm vænan

ok sófnis bingi aðra,

en set þik aptr af því."

Hjálmþér kvað:

"Ungr var ek heima

ok öllu skipaði

skatna liði

at skapi mínu;

gegndi þat fullvel

fylki vísum,

brögnum vel bornum

ok buðlungs liði."

Konungr leit til Hástiga ok kvað vísu:

"Satt upp, Hástigi,

ok gef rúm gestum,

furðu farmóðum

ok frekum í ræðu;

mik hafa eigi öðlingar

áðr heim sóttan,

þeir er mér sýnzt hafa

með svinnra bragði."

Hástigi leit til konungs mjök óhýrliga ok kvað vísu:

"Hefir þú, fylkir,

fyrr ór sæti

mér eigi boðit

upp að standa.

Feigð mun vándslig

vísi granda,

hanga skyldu hinir

við inn hæsta gálga;

þeir munu þik svíkja

þat segi ek fyrir gerla."

Konungr leit til hans reiðuliga ok kvað vísu:

"Æ ertu illr gestum,

opt hefir þú hölda,

þá er mik heim sóttu,

til heljar færða;

gakk á bekk annan,

garpr meinhugaðr,

hnyttr inn harðleiti,

harðr er á borð annat."

Hástigi stóð upp ok gekk um þvera höllina ok settist niðr. Hjálmþér gekk til sætis ok þurfti tveggja manna rúm, en Ölvir þriggja. Hörðr var jafnmikill sem þeir báðir fóstbræðr. Var þeim þó sætit nóg, sem Hástigi hafði áðr í setit. Litlu síðar tekr Hörðr sjóð fullan með gull ok gefr til beggja handa. Ok er hann hafði öllum gefit í höllinni nema Hástiga, var gullhringr einn eptir. Hann gaut augum til hringsins. Hörðr sá þat ok rétti at honum, en hann seildist í móti. Hörðr stakk tré í hringinn, ok þat sama kefli setti Hörðr framan á tennr Hástiga, en hann sá óglöggt til, því at sólin skein á gluggana, en keflit kemr á tennr Hástiga, svá at hann dettr þegar á bak aptr með allmiklum hljóðum ok hnúskar óhægiliga höfðinu, en sessunautar hans hlógu at honum, en hann rumdi fast.

Um síðir raknar hann við. Skýtr hann augunum ok mælti: "Sleginn var ek, sveinar."

Þeir báðu hann þegja. Því réttir Hörðr at honum hringinn í annat sinn, en hann tók þá við hringinum ok geymdi. Hörðr mælti: "Opt heifr hundr, þat hafna sessunautar."

Þeir sögðu um Hástiga: "Makliga var nú leikin mannfýlan."

Konungr skipar þeim eitt lopthús vænt at sofa í. Konungr spyrr Hjálmþé margs, en hann leysti vel ór öllu, því at Hörðr hafði frætt hann á mörgum hlutum, því at hann kunni af öllum löndum at segja. Jafnan var Hjálmþér í skemmu konungsdóttur ok tefldi við hana. Hún var öllum kvenmannligum listum prýdd. Hún kunni ok allar stjörnulistir ok steinaíþróttir.

15. Hörðr drap uxann

Þat var einn dag, at Hjálmþér sat nær konungsdóttur ok tefldi við hana. Hervör spurði Hjálmþé, hvat hann ætti til vetrvistar at vinna. Hann kvaðst eiga að sækja kálf einn.

"Hvert áttir þú þann at sækja?" segir hún.

"Konungr vildi mér þar enga grein á gera," segir hann.

"Engi kálfr er þetta," segir hún, "heldr er þat gamall uxi, níræðr at aldri. Hann etr fénað, en drepr menn ok hesta, því at hann er hverju dýri grimmari. Hann hefir drepit alla þá menn, sem eptir honum hafa farit ok föður minn hafa beðit vetrvistar. Þat er it mesta blótnaut ok fæðist mest á mannaholdi. Hljóð hefir hann hvellt ok digrt, svá at engi maðr stenzt. Þat er í einum garði hávum ok sterkum mitt hér á landinu. Hann má eigi lauss vera, því at þá brýtr hann niðr borgir ok kastala ok vinnr mikinn skaða á mönnum ok fénaði. Öll kvikendi eru hrædd við þetta arma naut."

Þau linntu talinu, ok gekk Hjálmþér heim í lopt sitt ok sagði þeim kompánum sínum, hvat konungsdóttir hafði honum sagt. Leið svá vetrinn fram til jóla.

En tveim nóttum fyrir inn fyrsta jóladag stóð Hörðr upp ór sæng sinni, svá at þeir fóstbræðr vissu ekki til. Hann tók sax Ölvis ok gekk út síðan ok til skógar, þar sem stórar brautir lágu. Gekk hann svá lengi um nóttina, þar til at brautirnar kvísluðust. Hann hugsar mjök um sinn hag, hverninn ganga mundi. Reikar hann forntroðinn götustíg í þykkva mörk ok eigi fyrr léttandi en hann kemr fram á annnes eitt, fagrt yfirlits. Hann sér þar garð hávan, gerðan með múrsteina. Þangat gengr hann ok hefir kylfu tólf álna langa með stórum göddum ok löngum ok fleinn fram ór. Hann seildist upp jafnhátt garðinum með henni. Hann gengr með garðinum nokkura stund, ok berr alls staðar jafnhátt. Hann sér, at eigi muni svá búit standa mega. Því tekr hann kaðal ok bindr um einn stein stóran ok kastar inn yfir garðinn ok less sik svá upp á garðinn. En uxinn lá á vellinum fyrir innan ok hafði snúit um allri jörðinni. Hann hrýtr ok sefr ok snyðr illa, svá at Hörðr þóttist eigi vita, nær en hann mundi hrjóta inn at garðinum fyrir nasalátum gradda, ok sá, at þat mundi margan hafa til bana leitt. Því leysir hann steininn ór festinni ok fleygir honum af stað, ok kom hann á síðu nautsins. Hann vaknar við með ærslalátum, springandi þegar af stað ok skundar alla vega ok dregr veðrit af manninum ok hleypr at garðinum, þar sem Hörðr var fyrir. Hann vill eigi lengr bíða ok reiðir upp gaddakylfuna ok rekur í hausinn á bola, svá at allir sukku gaddarnir, en hann hristist við ok skekr höfuðit ok lét ólmliga, svá at Hörðr missti kylfuna, ok hraut hún langt á völlinn, en uxinn skopar nú skeið at garðinum ok flensar tungunni eptir Herði ok dró hann at sér. Hann fær eigi annat ráð en hann kastar sér flötum ofan á milli hornanna á uxanum ok spennti höndunum niðr um hálsinn, en boli brauzt um fast, heimskliga hlaupandi aptr ok fram um garðinn með hræðiligum hljóðum, berjandi fótunum ok hristandi hausinn. Vissi Hörðr, at þat mundi sinn bani, ef hann dytti ofan. Verðr þat um síðir, at boli mæddist af miklu umfangi ok blóðrás. Hann hleypr at garðinum með illum látum ok kemr upp framfótunum á garðinn. Í því leggr Hörðr með saxinu undir bóginn, svá at í hjartanu stóð. Brauzt uxinn um, þar til hann dó, ok hafði hann þá brotit mikit hlið á garðinn í sínum fjörbrotum.

Hörðr fló uxann með öllum leðrum, ok fylgdu hornin húðinni. Hörðr leggr hana á bak sér ok bar heim ok fleygir henni niðr fyrir loptsdyrnar. Hjálmþér vaknar við dynkinn ok sprettr á fætr. Í því kom Hörðr inn, ok varð Hjálmþér honum alls hugar feginn. Hörðr var heldr skapstyggr ok bað Hjálmþé út ganga. Hann gerir svá ok sér húðina.

Hörðr mælti: "Taktu upp húðina, því at þú þykkist vera sterkr nóg."

Hjálmþér tók til húðarinnar af öllu sínu afli ok gat hvergi hrært hana ór stað. Hörðr segir, at hann mundi í framkróka leggja þurfa, ef duga skyldi. Hjálmþér segir fram vera komin sín mesta aflraun.

"Þat mæli ek nú um," segir Hörðr, "at þú takir við afli okkar Ölvis beggja nema ór minnstum fingrum okkrum, þá þú gengr fyrir konunginn í dag ok hann sitr yfir sínum borðum, ok ber inn húðina á lófa þínum."

Þetta verðr svá sem Hörðr mælti. Gengr Hjálmþér fyrir konunginn, ok váru allir í höllinni við hann hræddir. Hann kastar húðinni upp á borðit fyrir konung svá hart, at þat brotnar í sundr í tvá hluti, ok gekk í burt síðan. Tóku þeir aptr afl sitt Hörðr ok Ölvir. Konungr bað Hástiga bera á burt húðina, en hann tók sjálfr af hornin. Hástigi gerði svá, ok veitti honum it versta ok gekk mjök hokinn í knjáliðum. Var tekit borð annat. Þeir fóstbræðr gengu báðir í höllina ok var veizla in bezta, ok drukku allir af hornunum um jólin.

16. Hörðr glímdi við blámann

Einn dag spyrr konungr Hjálmþé, hvárt hann vill enga skemmtan hafa. Hann bað konung ráða. "Þá muntu glíma við pilt minn á morgun," segir konungr.

Hjálmþér bað hann gera sem hann vildi. En at morgni dags standa þeir upp kompánar ok ganga fyrir konung. Þá var fram leiddr blámaðr furðuliga stórr, svartr ok digr sem naut; at öllu var hann ámátligr.

Konungr mælti: "Hér er nú kominn piltrinn, Hjálmþér."

Hörðr sagði: "Við þenna svein skal ek glíma, því at vit höfum eina nafnbót báðir, at vit erum þrælar."

Ekki fór Hörðr af loðkápu sinni. Síðan ráðast þeir á með stórum fangbrögðum ok hörðum hnykkingum, er hvárr veitti öðrum, með hnefahöggum ok kinnskotum, klóri ok kreistingum. Gekk þetta lengi dags. Þóttist konungr ok þeir, sem í höllinni váru, engan atgang slíkan sét hafa. Stólpi einn lágr stóð í höllinni. Þangat bar blámaðrinn Hörð, en hann snerist við glímumannliga ok fær neðri tökin. Við þessu sá blámaðrinn ekki. Hann þreif hann upp á bringu sína ok brá honum magabragð ok rak hann niðr á stólpann svá hart, at hryggrinn brotnaði, en blámaðurinn öskraði ekki vel. Lét Hörðr fylgja kné kviði með fúlmannligum kverkatökum ok kreisti hann til dauðs. Við þetta varð konungr mjök reiðr, en allir aðrir þökkuðu Herði. Var inn dauði út dreginn.

Konungr segir: "Mikinn skaða hefir þú mér gert ok mínu ríki í drápi þessa manns. Því skulu vit toga geit stöku um eld hér í höllinni á morgun ella sá, sem ek skipa til."

"Þér munuð ráða vilja, herra," segir Hörðr, "því at mér líkar hverr sem er."

17. Skinndráttr Harðar og Hástiga

Um morguninn eptir árla gengu þeir til hallar. Þar var gert bál mikit. Litlu síðar kemr konungr ok mælti: "Hástiga fæ ek til at stíma við þik, Hörðr."

"Vel er þat," segir hann, "at vit skulum reyna skinndráttinn, ok bú þik til, Hástigi," segir Hörðr.

Hann fór af öllum sínum klæðum, en ekki fór Hörðr af loðkápu sinni. Þeim var fenginn í hendr svörðr allsterkr; koma þá í átök stór ok miklar sviptingar, ok váru uppi á þeim ýmsir endar. Kipptu þeir snart í sundr sverðinum á milli sín. Bað konungr at sækja uxahúðina ok fá þeim. Tóku þeir þá á með öllu afli, ok váru hnykkingar ramligar, svá at ýmsum var búit at hrjóta fram á bálit. Var Hástigi sterkari, en Hörðr heppnari ok mjúkari.

Konungr mælti: "Lítt er á tekit, Hástigi, er þú lætr barn þetta svá lengi streitast á móti þér."

"Þat mun eigi lengi vera," segir Hástigi, "ef ek herði mik til fulls."

En á meðan þeir töluðust við konungr ok Hástigi, tók Hjálmþér sverðit ok saxit ok stakk niðr fyrir fætr Herði, ok sá þat engi, því at loðkápan skútti fram yfir. Hástigi tók þá í svá fast, at Herði var eigi annat búit en hann mundi tumba fram á eldinn. Þóttist Hörðr aldri í þvílíkar hnippingar komit hafa. Var svá á tekit af báðum, at öllum í höllinni þótti mikil undr gegna, at þeir váru eigi af mæði sprungnir ok hvat þeir þola af sínum miklum atgangi ok sterkum átökum.

Hörðr segir þá til Hástiga: "Bústu nú við, því at ek mun nú herða mik, ok skaltu eigi lengi lifa."

"Svá mun ek gera," segir Hástigi.

Hörðr tók þá til með öllu afli ok kippti Hástiga fram á bálit ok fleygði húðinni ofan á hann ok hljóp sjálfr ofan á bakit á honum ok gekk síðan til bekkjar. Konungr bað taka manninn af eldinum. Hástigi var mjök brunninn. Konungr var nú reiðr mjök, en þótti sér þó mikit at kenna.

18. Dráp Hástiga

Um kveldit gekk konungr snemma til sængr, ok váru slökkt ljós öll ok eldr í borginni. Hjálmþér kveðst til sængr vilja. Hörðr brá Snarvendli ok lýsti af honum sem ljósi. Gengu þeir í loftit ok sáu umbúning nýkominn í sængina. Þat var stokkr ok sverðsegg bitrlig. Einn mjór strengr var í endanum stokksins.

Hörðr mælti: "Ekki skulum vér niðr leggjast, því at sá hefir ætlat oss bráðan bana, sem hér hefir um búit."

Þeir lögðust niðr á gólfit, ok sofnuðu þeir skjótt, en Hörðr hraut fast ok lét sem hann svæfi. Litlu síðar heyrði hann, at maðr gekk úti hjá loptinu ok þreif í strenginn ok kippti niðr stokkinum, ok tók sverðseggin í sundr öll sængrklæðin. Þeir brutust um mikilliga. Þar næst var fjölum ór kippt, ok kom inn höfuð mjök stórskorit. Sá þrífr í sængina. Þá höggr Hörðr þann í sundr í miðju, ok dettr út hvárrtveggi hlutrinn. Leggjast þeir niðr.

En um morguninn var konungi sagt, at Hástigi var dauðr fyrir svik þau, sem hann hafði gert við Hjálmþé. Gaf konungr sér fátt um. Leið svá vetrinn.

19. Hörðr nam burt Hervöru

En er þrjár nætr váru til sumars, þá fann Hjálmþér Hervöru.

Hún mælti: "Muntu nokkut vera lengr hjá föður mínum?"

"Nei," segir Hjálmþér.

Hún sagði: "Í kveld skaltu ganga fyrir hann ok þakka honum vetrvistina, því at hann sefr sex dægr fyrir sumar ok verðr þá alls víss í jörðu ok á, ok ekki má honum þá neitt óvart koma. Vil ek, at þú siglir á burt á morgun snemma, því at honum er ekki vel til þín."

Hann þakkar henni sín góð orð ok ráð, ok skildu þau talit. En um kveldit gekk Hjálmþér fyrir konunginn ok þakkar honum vetrvistina, -- "skal ek þína frægð ok rausn bera á öll lönd."

Konungr mælti: "Þetta eru ráð Hervarar, dóttur minnar. Verðum vit nú svá búit at skilja. Get ek ekki at sinni at gert."

Sváfu menn af um nóttina. En um morguninn árla bað Hjálmþér alla menn vel lifa.

Hann bað Hervöru með sér fara, en hún kvaðst þat eigi vilja, -- "því at þat er bani yðar. Vil ek heldr láta mitt líf, því at faðir minn vægir engum manni, hvárki vinum né frændum."

Hjálmþér bað hana vel lifa, en hún bað hann vel fara ok allan heiðr njóta ok æru, ok fell hún í óvit við þeira skilnað.

En er Hjálmþér ok Ölvir kómu til skips, segir Hörðr: "Ekki hefi ek heilsat Hervöru."

Hann tók svarðreip mikit ok gekk heim ok kastar því um turninn Hervarar ok berr svá allt ofan til skipa ok á sitt skip. Þeir fóstbræðr váru á öðru skipi. Hjálmþér spyrr Hörð, hvat hann bæri.

"Hér fer ek með Hervöru," segir hann, "fyrir utan vilja föður hennar, frænda ok vina. Mun hún nú með mér fara; vill hún skjótt hafa þinn fund."

"Slíkt er vitrliga farit," segir Hjálmþér, "ok röskliga hefir þú af fyrri mönnum gerning þenna."

Hjálmþér fór á skip til Hervarar. Hún stóð upp í móti honum ok talar til hans blíðliga ok mælti: "Ertu enn eigi af stað kominn, vinr?" segir hún.

"Ekki enn, kæra jómfrú," segir hann, "ok vil ek, at þér gangið á mitt skip."

"Gjarna," segir hún, "en mikinn skaða hafi þér gert föður mínum, at þit takið mik í burt utan hans vilja, en þó vil ek heldr með yðr fara en vera eptir."

Þá kom snart blásandi byrr, sigla þeir í haf. En sem þeir sáu ekki til landa, tók af byrinn, ok rak þá um hafit með straumum í fjögur dægr, en it fimmta dægrit stódu skipin kyrr.

Hervör mælti: "Faðir minn ræðr veðráttu þessari ok svá því, at skipin standa kyrr. Mun hann nú vaknaðr ok eigi allfátt dreymt hafa. Veit hann nú allar yðar fyrirætlanir ok at þér hafið mik í burt tekit, ok munu þér hafa nógar raunir, hversu þér hafið gert."

20. Bardagi við illhveli

Litlu síðar sáu þeir, hvar einn stórr hrosshvalr lagðist með miklum boðaföllum ok ógurligum látum at þeim.

Hörðr mælti: "Þar er sú skepna, at mér er minnst um ok ek má eigi sjá. Verði þit nú, fóstbræðr, nokkurs styrks við at njóta, ok eigi megi þit nefna mik, á meðan hann er hér, því at þá dey ek."

Síðan leggst hann niðr í kel. Þeir þöktu hann klæðum. Síðan sáu þeir skeljung renna undan skipi þeira ok at hvalnum mjök snarliga, ok ræðr þegar á hann; kómu þar í kafferðir stórar. Litlu síðar sáu þeir renna undan skipi Hervarar vögnu eina væna ok fagra. Hún réð þegar á hvalinn. Váru þá sviptingar miklar ok harðar árásir, er hvárir veittu öðrum. Varð skeljungrinn ok vagnan skjótt móð, því at hvalrinn var þungr ok sterkr, en kastaði þeim af sér, svá at þau kómu fjarri niðr á sjónum.

Hjálmþér þóttist þá sjá fyrir, at þessi illa skepna muni þau skjótt yfir vinna. Þá mælti hann: "Hvat mun mér í annat sinn meiri þörf Skinnhúfu ok Vargeisu en nú, at þær komi oss at hjálpa?"

En er hann hafði þetta mælt, sá hann fljúga tvá gamma. Þeir höfðu járnnef ok klær. Þeir settust á hrosshvalinn ok kroppuðu eigi miskunnsamliga, því at stórar þjósir tóku þeir af hans vándum kroppi. Hann veitti miklar árásir í móti. Þeir rifu ok slitu hvalinn, sem þeir gátu. Þá bar þá at skipunum, ok fengu þau áföll stór. Hjálmþér sá, at allar þessar skepnur létu undan illhvelinu.

Hann tók brandinn ok mælti: "Fyrr skal ek missa þik en ek hjálpi eigi þessum skepnum," skaut þegar brandinum niðr í gegnum hausinn á hvalnum.

Ölvir sá þetta ok skaut þegar saxinu, ok kom þat í annat augat á hvalnum. Við þetta dapraðist heldr hvalrinn ok vissi varla, hverninn hann skyldi láta, ok velti sér á ýmsar síður ok beit ok reif, hvat sem hann kom við, en blóðit rann sem lækir niðr af gömmunum, því at þeir flöktu allir sundr af sárum ok svá skeljungrinn ok vagnan. Varð þat um síðir, at hvalnum dapraðist sundit, ok síðan rífa þau hann til dauða, ok sökk hann til grunns, en gammarnir flugu í burtu mjök yfirkomnir, svá at blóð rann undan hverri þeira fjöðr. Þeir flugu seint ok lágt.

Hjálmþér gekk þar til, sem Hörðr lá, ok sá, at hann var vátr.

Hörðr mælti: "Er dauðr hvalrinn?"

Hjálmþér segir hann horfinn, -- "hefi ek þar misst brand minn, en Ölvir saxit."

"Hér er hvárttveggja," segir Hörðr, "ok er mikit at gert, at Hundingi konungr er af dögum ráðinn."

Þeir þakka honum lífgjöf, at hann hafði þeim bjargat ór slíkum háska sem þeir váru í komnir.

Hörðr mælti: "Kom til Hervarar, því at nú mun þurfa þíns dugnaðar."

Hjálmþér stökk á skip til hennar. Hún lá þá í óviti ok mjök til reika. Hjálmþér dreypti á hana víni, ok raknaði hún skjótt við. Síðan rann á byrr, ok vinda þeir upp segl, ok váru skipin þá laus, ok sigldu um allt sumarit.

21. Hörðr komst ór álögum

Nú er leið at hausti, kómu þeir at einu stóru landi ok ágætu. Þat var með stórum borgum ok fögrum ökrum, miklum ok fögrum skógi ok með allra handa dýrum ok fuglum. Ekkert land þóttust þeir fóstbræðr þvílíkt sét hafa né spurn af hafa haft. Þeir spurðu Hörð, hvat land þat væri. Hann kveðst þat eigi vita, -- "en hér munum vér á land ganga."

Hjálmþér kveðst þat eigi vilja, en Hörðr segist ráða mundu. Skutu þeir bryggjum á land ok ganga svá á þat.

Hörðr mælti: "Kanna skulum vér land þetta."

Hjálmþér sagði: "Hervör skal með oss fara, því at hana vil ek eigi eptir skilja."

Hörðr kvað þat eigi vera skyldu. -- "vil ek ráða, því at vér munum ekki langt fara."

Þeir ganga allan þann dag, en at kveldi koma þeir at húsi einu litlu ok vænu. Hörðr lýkr upp húsinu. Var þar sæng ein ok kostr nógr ok öl.

Um kveldit talar Hörðr þá fleira en hann var vanr ok mælti: "Undarliga brá mér við, er ek kom í hús þetta."

Leggjast þeir niðr ok sofa fast. En um morguninn, sem Hjálmþér vaknar, lá Hörðr, en því var ekki vant. Hjálmþér segir við Ölvi, at hann skyldi sofa í náðum. Líðr svá á daginn. Þá gekk Hjálmþér at Herði ok tók á honum ok bað hann vakna. Hjálmþér fann, at hann var dauðr, ok fell hann á bak aptr í sængina, ok spratt honum blóð undan hverjum nagli ok ór nösum. Ölvir spyrr, hvat honum væri. Hjálmþér gat lengi engu svarat, en um síðir sagði hann, at Hörðr sé dauðr.

Ölvir mælti: "Þat veit trú mín, ef þú værir ekki minn fóstbróðir, skyldir þú skjótt deyja." Hjálmþér kvað vísu:

"Berum á baki okkru

brodda framkeyri;

launum svá líf honum,

látum hann eigi eptir;

heygjum Hörð hvergi,

fyrr en heim komum;

gröfum hann heima

hallarvegg undir."

"Kjóstu nú, Ölvir, hvárt þú vilt bera kylfu hans ok kápu eða hann sjálfan."

Ölvir kvaðst kylfuna bera vilja. Hjálmþér flettir hann loðkápunni, en hann var undir í rauðum skarlatskyrtli ok hafði silfrbelti um sik, en gullhlað um enni.

Hjálmþér mælti: "Sjá þú nú, Ölvir, at þetta er konungsson framar en hvárr okkar, en eigi þræll, sem vit höfum lengi ætlat."

Leggr hann þá Hörð á bak sér. Honum þótti hann léttr. Ganga þeir þann dag til kvelds ok kómu at öðru húsi ok fengu þar góðar náðir. Fór svá tvá daga. Inn þriðja dag tók Ölvir til orða: "Ekki ber ek lengr kápuna né kylfuna, því at fulllúinn er ek af þessari byrði, en þat þó meira, at þú berr svá lengi dauðan mann eptir þér. Mun þetta verk uppi vera, meðan heimrinn stendr."

"Þú talar mikil æðruorð," segir Hjálmþér, "ok fá mér hvárttveggja."

Ölvir gerir svá. Ganga þeir til kvelds ok koma at húsi inu þriðja. Hjálmþér lét Hörð í rekkjugólf sitt um kveldit. Ekki hafði Hjálmþér sofit, síðan Hörðr dó. Hann vakir sem hann var vanr, utan í móti morgunsári rann á hann svefnhöfgi.

En er Hjálmþér vaknar, var Hörðr í burt. Varð honum þá eigi betra við en í fyrra sinni, ok þá mælti Hjálmþér: "Aldri verð ek glaðr upp frá þessum degi, fyrr en ek finn Hörð."

Þeir stóðu upp ok ganga leið sína, þangat til þeir koma fram á völlu eina fagra ok væna. Þeir sáu borg stóra ok harðla væna, alla gagnskorna ok rennt gulli ok silfri í skurðina. Hún var fagrliga múruð með rauðum steinum, blám, gulum, grænum, hvítum ok svörtum. Hennar turnar váru hávir ok þaktir með gulli. Þeir gengu til hallar ok inn í höllina ok fyrir konunginn. Ölvir heilsar honum, en Hjálmþér þagði. Konungr tók vel kveðju hans ok bað at taka stól ok setja frammi fyrir sér. Þeir settust niðr. Þat sáu þeir, at höllin var öll skipuð af sæmiligu fólki. Konungr bað þá at vera káta ok glaða eptir mikla mæði. Hjálmþér át hvárki né drakk. Hann var stundum bleikr, stundum rauðr sem blóð.

Litlu síðar lukust upp hurðir hallarinnar, ok þegar gengu þar inn þrjátigi meyjar. Tvær báru þó langt af öðrum. Var önnur þó miklu vænni. Þóttist Ölvir enga slíka sét hafa at allri sköpun ok fegrð. Fyrir þeim var básunat með allra handa hljóðfærum. Var þá mikil gleði í þeiri höll. Jómfrúrnar ganga fyrir konunginn ok kalla hann bróður sinn ok settust niðr. Ölvir sá, at Hjálmþér roðnaði mjök ok dró Snarvendil ór slíðrum ok lagði niðr undir stólinn. Konungr leit til Hjálmþés ok kvað vísu:

"Hvat er þér, Hjálmþér?

Hefir þú lit brugðit.

Stórt er þér í hug,

þú starir á mik löngum."

Hjálmþér tók undir ok kvað hálfa vísuna:

"Hvarf inn hugprúði

Hörðr ór för minni,

greitt ertu glíkr honum,

gáik því eigi drekka."

Konungr reiddist ok kvað vísu:

"Eyðast mun sæmd þín,

ef ek skal líkr vera

aumum illþræli,

er ekki prýðir,

ragr í hverja taug

nema reiða mat svínum

halr inn hrafnsvarti

í hrævarskrúði."

Hjálmþér vill þá þreifa til sverðsins, ok var þat í burtu. Hjálmþér kvað:

"Burt er Snarvendill

úr slíðrum horfinn;

má ek eigi víg vekja,

veldr því Ölvir.

Hefna munda ek Harðar,

ef hann hér væri,

ok rjóða minn mæki

í manna blóði."

Eptir þat gekk önnur mærin at Ölvi ok kvað vísu:

"Sax hefir þú, Ölvir,

slík eru vápn færi,

bana veittir Bendli,

barstu þat ór helli;

brá ek hilmis sonum

í hana líki;

forðaðak ykkru fjörvi;

fegri er ek nú hóti."

Ölvir mælti: "Satt segir þú, jungfrú."

Hann tók meyjuna ok setti í kné sér. Litlu síðar gekk önnur jungfrúin at Hjálmþé ok kvað:

"Keyptir þú Snarvendil

með kossi einum;

var þat verð lítit,

vel frá ek mér kæmi;

örr mundir þú af auði

ef optar svá fengir,

jöfurr inn ógndjarfi

ok einkar heppni."

Hjálmþér lét sem hann heyrði ekki ok þagði. Hún gekk aptr til sætis síns. En er konungr sér þetta, gekk hann undan borðum ok tók horn eitt ok renndi á víni ok gekk at Hjálmþé ok kvað vísu:

"Tak hér við horni,

er þér Hörðr færir;

gef nú ró reiði,

ok ræðum þá síðan;

þú hefir oss hólpit,

en vér yðr borgit

öllum ór ánauðum;

yndis vér njótum."

Hjálmþér stóð þá upp í móti Herði, ok minntist hvárr við annan. Var þar fagnaðarfundr. Var þá drukkit fagnaðaröl ok in bezta veizla.

22. Saga Harðar ok frá brúðkaupum

Þat var einn dag veizlunnar, at konungr sat í sínu hásæti ok þeir fóstbræðr næst honum, en jungfrúrnar á stóli framan fyrir honum. Váru þá allir glaðir með orðum fögrum, ölværð ok gleði, gamni ok alls konar skemmtan. Hjálmþér spurði ina fríðari jungfrúna at heiti eða hvert hennar faðerni væri.

Hún kveðst Álsól heita, -- "er minn faðir látinn, er hér stýrði landi, en bróðir minn tók ríki eptir hann, sem Hörðr hefir nefnzt, en hann heitir Hringr. Hildisif heitir systir mín, en land þetta heitir Arabía. Kann bróðir minn at segja yðr slíkt frá várum forlögum, ætt ok uppvexti." Skildu þau svá talit.

Biðr þá Hjálmþér Hring at greina sér gerr þat, sem hún hafði honum sagt. Hringr konungr kveðst þat gjarna gera vilja.

Konungr hefr svá sitt mál: "Þat vil ek yðr kunngera, at minn faðir hét Ptólómeus ok stýrði hér ríki. Hann átti drottningu harðla væna, ok við henni átti konungr oss þrjú systkin. Liðu svá langir tímar, þar til móðir vár tók sótt ok andaðist. Var haugr orpinn yfir hana. Þráði konungr mjök eptir drottningu sína. Konungr átti sér ráðgjafa trúan ok dyggvan. Hann gekk einn dag fyrir konung ok kveðst vilja leita honum at kvánfangi, ok því játar konungr. Ráðgjafinn ferr ok kemr aptr at hausti. Er þá drottningarefnit í för með honum. Hún hét Lúða. Er þegar brúðkaup gert. Leizt öllum vel á þessa konu. Ekki vildu vér systkin sitja brúðkaupit. Gekk veizlan vel fram. Leið eigi langt, áðr en þeim þótti drottning ill, bæði í skapmunum ok orðum, en í gerningum verst. Réð hún skjótt föður mínum bana, því at henni þótti hann gamall, en hún ung ok lystug. Vildi hún síðan mik átt hafa, en ek vildi ekki hennar ljótum vilja samþykkja. Lagði hún síðan á mik, at ek skyldi þræll sýnast, svartr ok illúðligr, ok aldri skylda ek mat mega eta nema á miðju gólfi ok aldri ór þessum álögum komast, nema nokkurr konungsson vinni þat til mín at láta mik öllu ráða ok bera mik á baki sér þrjá daga dauðan. Nú hefir þú þetta hvárttveggja gert. Þat eitt lagði hún á mik til líknar, at ek mætti gera, hvat sem ek vildi orkat hafa, ok aldri skyldi mér aflafátt verða ok alla hluti yfirvinna, þat sem fyrir mik væri lagt. Á Álsólu, systur mína, lagði hún, at hún skyldi verða at fingálpi ok aldri ór sínum álögum komast, nema nokkurr konungsson vildi kyssa hana. Þá fekk fóstra mín henni Snarvendil. Var hún hann at henda ýmist með munni eða höndum. En Hildisif skyldi sýnast at öllum yfirlitum sem tröllkona ok vera nær bróður hennar. Hann átti byggð í einum helli stórum, ok skyldi hann ekkert grand mega gera henni. Hún átti ekki fyrr at komast ór sínum álögum en hann væri drepinn með því sama sverði, sem hekk yfir sæng hans. Var þat svá margt," segir hann, "bæði fleira ok verra af henni. En eptir þetta fór hún í burt með mik, ok er þessi in sama þín stjúpmóðir. Er nú enduð mín ævisaga."

Hjálmþér þakkaði honum þá góða skemmtun. Varð þá allt fólk glatt. Eptir þetta hóf Hjálmþér upp orð sín ok biðr Álsólar sér til handa. Fýsti konungr þess mjök. Ölvir bað ok svá Hildisifjar, ok var þetta af ráðit.

Hér eptir vilja þeir Hjálmþér ok Ölvir heim halda. Fekk konungr þeim tuttugu skip, ok léttu eigi fyrr en þeir kómu at Mannheimum. En er Hjálmþér leit stjúpu sína, fell hún niðr í eldinn, en faðir hans varð honum alls hugar feginn. Sat Hjálmþér þar nokkura stund. Hann bauð föður sínum til brúðkaups síns, ok þá konungr þat. Sigldu þeir á hundrað skipum til Arabía. En at þeim þar komnum gekk Hringr í móti þeim ok leiddi þá til hallar með miklum prís ok skemmtan. Gekk hann þá at eiga Hervöru, ok váru þessi þrjú brúðkaup setin með miklum mannfagnaði. Ok at þeim enduðum váru allir með ágætum gjöfum út leiddir, ok fór svá hverr til síns heimilis. En þeir Hringr konungr, Hjálmþér ok Ölvir mæltu til stöðugrar vináttu með sér, ok gefr hverr öðrum góðar gjafir, ok skilja með því.

Siglir Hjálmþér þá heim til Mannheima. Stýrði hann því ríki eptir föður sinn. Ölvir sezt ok at þeim ríkjum, sem faðir hans hafði at stýra. Hjálmþér matti hann til alls, ok þótti vera inn mesti afreksmaðr. Hjálmþér átti tvá sonu við drottningu sinni. Hét inn eldri Ingi, en inn yngri Hlöðvir. Hafði konungr síðan margar orrostur ok hafði í öllum sigr. Stóð honum engi á sporði. Ölvir styrkti hann í öllum mannraunum. En eptir Hjálmþé tók Ingi, sonr hans, ríkit, en Hlöðvir var hernaðarmaðr mikill. Hann bar Snarvendil eptir föður sinn. Ölvir átti ok son, hverr eð Rauðr hét. Hann lagðist í hernað með Hlöðvi. Urðu þeir miklir kappar, ok er margt fólk komit frá þeim. Unnu þeir undir sik mörg konungaríki.

Ok lúkum vér hér sögu Hjálmþés, Ölvis, Hrings ok Hervarar.

(Hjálmþés saga ok Ölvis kemur frá Zoe Borovsky     borovsky@darkwing.uoregon.edu)