1. Frá Arngrími ok sonum hans

Sigrlami hét konungr, er réð fyrir Garðaríki. Hans dóttir var Eyfura, er allra meyja var fríðust. Þessi konungr hafði eignast sverð þat af dvergum, er Tyrfingr hét ok allra var bitrast, ok hvert sinn, er því var brugðit, þá lýsti af svá sem af sólargeisla. Aldri mátti hann svá hafa beran, at eigi yrði hann manns bani, ok með vörmu blóði skyldi hann jafnan slíðra. En ekki var þat kvikt, hvárki menn né kvikvendi, er lifa mætti til annars dags, ef sár fekk af honum, hvárt sem var meira eða minna. Aldri hafði hann brugðist í höggi eða staðar numit, fyrr en hann kom í jörð, ok sá maðr, er hann bar í orrostu, mundi sigr fá, ef honum var vegit. Þetta sverð er frægt í öllum fornsögum.

Maðr hét Arngrímr; hann var víkingr ágætr. Hann sótti austr í Garðaríki ok dvaldist um hríð með Sigrlama konungi ok gerðist forstjóri fyrir liði hans, bæði lands at gæta ok þegna, því at konungr var nú gamall.

Arngrímr gerðist nú svá mikill höfðingi, at konungr gifti honum dóttur sína ok setti hann mestan mann í ríki sínu. Hann gaf honum þá sverðit Tyrfing. Konungr settist þá um kyrrt, ok er ekki frá honum sagt fleira.

Arngrímr fór með konu sinni, Eyfuru, norðr til ættleifða sinna ok nam staðar í ey þeiri, er Bólmr hét. Þau áttu tólf sonu. Inn ellsti ok inn ágætasti hét Angantýr, annarr Hjörvarðr, þriði Hervarðr, fjórði Hrani ok Haddingjar tveir; eigi eru nefndir fleiri. Allir váru þeir berserkir, svá sterkir ok miklir kappar, at aldri vildu þeir fleiri fara í hernað en tólf, ok kómu þeir aldri svá til orrostu, at eigi hefði þeir sigr. Af þessu urðu þeir ágætir um öll lönd, ok engi konungr var sá, er eigi gæfi þeim þat, er þeir vildu hafa.

2. Heitstrenging Hjörvarðs

Þat var tíðenda eitthvert sinn jólaaptan, at menn skyldu heit strengja at bragarfulli, sem siðr er til. Þá strengdu heit Arngríms synir. Hjörvarðr strengdi þess heit, at hann skyldi eiga dóttur Ingjalds Svíakonungs, þá mey, er fræg var um öll lönd at fegrð ok atgervi, eða enga konu ella.

Þat sama vár gera þeir bræðr ferð sína tólf ok koma til Uppsala ok ganga fyrir konungs borð, ok þar sat dóttir hans hjá honum. Þá segir Hjörvarðr erendi sitt konungi ok heitstrenging, en allir hlýddu, þeir er inni váru. Hjörvarðr biðr konung segja skjótt, hvert erendi hann skal þangat eiga. Konungr hugsar þetta mál ok veit, hversu miklir þeir bræðr váru fyrir sér ok af ágætu kyni komnir.

Í því bili stígr fram yfir konungs borðit sá maðr, er hét Hjálmarr inn hugumstóri, ok mælti til konungs: "Herra konungr, minnist þér nú, hvé mikinn sóma ek hefi yðr veitt, síðan er ek kom í þetta land, ok hversu margar orrostur ek átta at vinna ríki undir yðr, ok hefi ek yðr látit heimila mína þjónustu. Nú bið ek yðr, at þér veitið mér til sæmdar ok gefið mér dóttur yðra, er minn hugr hefir jafnan á leikit. Ok er þat makligra, at þér veitið mér þessa bæn heldr en berserkjunum, þeim er illt eitt hafa gert bæði í yðru ríkir ok margra annarra konunga."

Nú hugsar konungr hálfu meir ok þykkir nú þetta mikit vandamál, er þessir tveir höfðingjar keppast svá mjök um dóttur hans.

Konungr segir á þessa leið: Hvártveggi sjá er svá mikill maðr ok vel ættborinn, at hvárigum vill hann synja mægða, ok biðr hana kjósa, hvárn hún vill eiga. Hún segir svá, at þat er jafnt, ef faðir hennar vill gifta hana, þá vill hún þann eiga, er henni er kunnr at góðu, en eigi hinn, er hún hefir sögur einar frá ok allar illar sem frá Arngríms sonum.

Hjörvarðr býðr Hjálmari á hólm suðr í Sámsey ok biðr hann verða hvers manns níðing, ef hann gengr fyrr at eiga frúna en þetta einvígi er reynt. Hjálmarr kveðr sik ekki skulu dvelja. Fara nú Arngríms synir heim ok segja feðr sínum sitt erendi, en Arngrímr kveðst aldri fyrr hafa óttast um ferð þeira.

Þessu næst fara þeir bræðr til Bjarmars jarls, ok gerir hann í móti þeim veislu mikla. Ok nú vill Angantýr fá dóttur jarls, er Sváfa hét, ok var nú drukkit brúðlaup þeira.

Ok nú segir Angantýr jarli draum sinn: Honum þótti þeir bræðr staddir í Sámsey, ok fundu þar fugla marga ok drápu alla. Þá sneru þeir annan veg á eyna, ok flugu í móti þeim ernir tveir, ok þóttist hann ganga í móti öðrum, ok áttu þeir hart viðskipti, ok settust niðr báðir, áðr létti. En annarr örninn átti við bræðr hans ellefu, ok þótti honum örninn efri verða.

Jarl segir, at þann draum þurfti ekki at ráða ok þar væri honum sýnt fall rikra manna.

3. Bardagi í Sámsey

En er þeir bræðr koma heim, búast þeir til hólmstefnu, ok leiðir faðir þeira þá til skips ok gaf þá sverðit Tyrfing Angantý. "Hygg ek," segir hann, "at nú muni þörf vera góðra vápna." Hann biðr þá nú vel fara; eptir þat skiljast þeir.

Ok er þeir bræðr koma í Sámsey, sjá þeir, hvar tvau skip liggja í höfn þeiri, er Munarvágr hét. Þau skip hétu askar. Þeir þóttust vita, at Hjálmarr mundi þessi skip eiga ok Oddr inn víðförli, er kallaðr var örvarOddr. Þá brugðu Arngríms synir sverðum ok bitu í skjaldarrendr, ok kom á þá berserksgangr. Þeir gengu þá sex út á hvárn askinn. En þar váru svá góðir drengir innan borðs, at allir tóku sín vápn, ok engi flýði ór sínu rúmi, ok engi mælti æðruorð. En berserkirnir gengu með öðru borði fram, en öðru aptr ok drápu þá alla. Síðan gengu þeir á land upp grenjandi.

Hjálmarr ok Oddr höfðu gengit upp á eyna at vita, ef berserkirnir væri komnir. Ok er þeir gengu ór skóginum til skipa sinna, þá gengu berserkir út af skipum þeira með blóðgum vápnum ok brugðnum sverðum, ok var þá genginn af þeim berserksgangrinn. En þá verða þeir máttminni en þess á milli sem eptir nokkurs kyns sóttir. Þá kvað Oddr:

"Þá var mér ótti

einu sinni,

er þeir grenjandi

gengu af öskum

(ok emjandi

í ey stigu)

tírarlausir,

váru tólf saman."

Þá mælti Hjálmarr til Odds: "Sér þú nú, at fallnir eru menn okkrir allir, ok sýnist mér nú líkast, at vér munum allir Óðin gista í kveld í Valhöllu."

Ok þat eitt segja menn, at Hjálmarr hafi mælt æðruorð.

Oddr svarar: "Þat mundi mitt ráð vera, at vit flýðim undan á skóg, ok munu vit ekki mega tveir berjast við þá tólf, er drepit hafa tólf ina fræknustu menn, er váru í Svíaríki."

Þá mælti Hjálmarr: "Flýjum vit aldri undan óvinum okkrum ok þolum heldr vápn þeira; fara vil ek at berjast við berserki."

Oddr svaraði: "En ek nenni eigi at gista Óðin í kveld, ok skulu þessir allir dauðir berserkir, áðr kveld sé, en vit tveir lifa."

Þetta viðrmæli þeira sanna þessar vísur, er Hjálmarr kvað:

"Fara halir hraustir

af herskipum,

tólf menn saman

tírarlausir;

vit munum í aptan

Óðin gista

tveir fóstbræðr,

en þeir tólf lifa."

Oddr segir:

"Því mun orði

andsvör veita:

Þeir munu í aptan

Óðin gista

tólf berserkir,

en vit tveir lifa."

Þeir Hjálmarr sá, at Angantýr hafði Tyrfing í hendi, því at lýsti af sem sólargeisla.

Hjálmarr mælti: "Hvárt viltu eiga við Angantý einn eða við bræðr hans ellefu?"

Oddr segir: "Ek vil berjast við Angantý. Hann mun gefa stór högg með Tyrfingi, en ek trúi betr skyrtu minni en brynju þinni til hlífðar."

Hjálmarr mælti: "Hvar kómu vit þess til orrostu, at þú gengir fram fyrir mik? Því viltu berjast við Angantý, at þér þykkir þat meira þrekvirki. Nú em ek höfuðsmaðr þessar hólmgöngu; hét ek öðru konungsdóttur í Svíþjóðu en láta þik eða annan ganga í þetta einvígi fyrir mik, ok skal ek berjast við Angantý," - ok brá þá sverðinu ok gekk fram í móti Angantý, ok vísaði hvárr öðrum til Valhallar. Snúast þeir í móti, Hjálmarr ok Angantýr, ok láta skammt stórra höggva á milli.

Oddr kallar á berserki ok kvað:

"Einn skal við einn

eiga, nema sé deigr,

hvatra drengja,

eða hugr bili."

Þá gekk fram Hjörvarðr, ok áttust þeir Oddr við hart vápnaskipti. En silkiskyrta Odds var svá traust, at ekki vápn festi á, en hann hafði sverð svá gott, at svá beit brynju sem klæði. Ok fá högg hafði hann veitt Hjörvarði, áðr hann fell dauðr. Þá gekk til Hervarðr ok fór sömu leið, þá Hrani, þá hverr at öðrum, en Oddr veitti þeim svá harða atsókn, at alla felldi hann þá ellefu bræðr. En frá leik þeira Hjálmars er þat at segja, at Hjálmarr fekk sextán sár, en Angantýr fell dauðr.

Oddr gekk þar til, er Hjálmarr var, ok kvað:

"Hvat er þér, Hjálmarr?

Hefir þú lit brugðit.

Þik kveð ek mæða

margar undir;

hjálmr er þinn höggvinn,

en á hlið brynja,

nú kveð ek fjörvi

of farit þínu."

Hjálmar kvað:

"Sár hefi ek sextán,

slitna brynju,

svart er mér fyr sjónum,

sék-a ek ganga;

hneit mér við hjarta

hjörr Angantýs,

hvass blóðrefill,

herðr í eitri."

Ok enn kvað hann.

"Áttak at fullu

fimm tún saman,

en ek því aldri

unda ráði;

nú verð ek liggja

lífs andvani,

sverði undaðr,

í Sámseyju.

Drekka í höllu

húskarlar mjöð

menjum göfgir

at míns föður;

mæðir marga

mungát fira,

en mik eggja spor

í eyju þjá.

Hvarf ek frá hvítri

hlaðs beðgunni

á Agnafit

utanverðri;

saga mun sannast,

sú er hún sagði mér,

at aptr koma

eigi mundak.

Drag þú mér af hendi

hring inn rauða,

færðu inni ungu

Ingibjörgu;

sá mun henni

hugfastr tregi,

er ek eigi kem

til Uppsala

Hvarf ek frá fögrum

fljóða söngvi

ótrauðr gamans

austr við Sóta;

för skundaðak

ok fórk í lið

hinsta sinni

frá hollvinum.

Hrafn flýgr austan

af hám meiði,

flýgr honum eptir

örn í sinni;

þeim gef ek erni

efstum bráðir,

sá mun á blóði

bergja mínu."

Eptir þat deyr Hjálmarr. Oddr segir þessi tíðendi heim í Svíþjóð, en konungsdóttir má eigi lifa eptir hann ok ræðr sér sjálf bana.

Angantýr ok bræðr hans váru lagðir í haug í Sámsey með öllum vápnum sínum.

4. Hervör náði sverðinu Tyrfingi

Dóttir Bjarmars var með barni; þat var mær einkar fögr. Sú var vatni ausin ok nafn gefit ok kölluð Hervör. Hún fæddist upp með jarli ok var sterk sem karlar, ok þegar hún mátti sér nokkut, tamdist hún meir við skot ok skjöld ok sverð en við sauma eða borða. Hún gerði ok optar illt en gott, ok er henni var þat bannat, hljóp hún á skóga ok drap menn til fjár sér. Ok er jarl spyrr til þessa stigamanns, fór hann þangat með liði sínu ok tók Hervöru ok hafði heim með sér, ok dvaldist hún þá heima um stund.

Þat var eitt sinn, er Hervör var úti stödd því nær, er þrælar nokkurir váru, ok gerði hún þeim illt sem öðrum.

Þá mælti í þrællinn: "Þú, Hervör, vilt illt eitt gera, ok ills er at þér ván, ok því bannar jarl öllum mönnum at segja þér þitt faðerni, at honum þykkir skömm, at þú vitir þat, því at inn versti þræll lagðist með dóttur hans, ok ertu þeira barn."

Hervör varð við þessi orð æfar reið ok gengr þegar fyrir jarl ok kvað:

"Ák-a ek várri

vegsemd hrósa,

þótt hún Fróðmars

fengi hylli;

föður hugðumst ek

fræknan eiga,

nú er sagðr fyr mér

svína hirðir."

Jarl kvað:

"Logit er margt at þér

lítil of efni,

frækn með firðum

var faðir þinn taliðr;

stendr Angantýs

ausinn moldu

salr í Sámsey

sunnanverðri."

Hún kvað:

"Nú fýsir mik,

fóstri, at vitja

fram genginna

frænda minna;

auð mundu þeir

eiga nógan,

þann skal ek öðlast,

nema ek áðr förumst.

Skal skjótliga

um skör búa

blæju líni,

áðr braut fari;

mikit býr í því,

er á morgin skal

skera bæði mér

skyrtu ok ólpu."

Síðan mælti Hervör við móður sína ok kvað:

"Bú þú mik at öllu

sem þú best kunnir,

sannfróð kona,

sem þú son mundir;

satt eitt mun mér

í svefn bera,

fæ ek ekki hér

yndi it næsta."

Síðan bjóst hún í brott ein saman ok tók sér karlmanns gervi ok vápn ok sótti þar til, er víkingar nokkurir váru, ok fór með þeim um hríð ok nefndist Hervarðr.

Litlu síðar tók þessi Hervarðr forræði liðsins, ok er þeir kómu til Sámseyjar, þá beiddist Hervarðr at fara upp á eyna ok sagði, at þar mundi vera féván í haugi. En allir liðsmenn mæla í móti ok segja, at svá miklar meinvættir gangi þar öll dægr, at þar er verra um daga en víða um nætr annars staðar. Þat fæst um síðir, at kastat var akkerum, en Hervarðr sté í bát ok reri til lands ok lendi í Munarvági í þann tíma, er sól settist, ok hitti þar mann þann, er hjörð helt.

Hann kvað:

"Hverr er ýta

í ey kominn?

Gakk þú sýsliga

gistingar til."

Hún kvað:

"Munk-a ek ganga

gistingar til,

þvít ek engi kann

eyjarskeggja;

segðu elligar,

áðr vit skiljum:

Hvar eru Hjörvarðs

haugar kenndir?"

Hann kvað:

"Spyrj-at-tu at því,

spakr ertu eigi,

vinr víkinga,

ertu vanfarinn;

förum fráliga,

sem okkr fætr toga;

allt er úti

ámátt firum."

Hún kvað:

"Hirðum eigi at fælast

við fnösun slíka,

þótt um alla ey

eldar brenni;

látum okkr eigi

lítit hræða

rekka slíka,

ræðumst fleira við."

Hann kvað:

"Heimskr þykki mér,

sá er heðan ferr,

maðr einn saman

myrkvar grímur;

hyrr er á sveimun,

haugar opnast,

brenn fold ok fen,

förum harðara."

Enda tók hann þá hlaup heim til bæjar, ok skildi þar með þeim. Nú sér hún því næst út á eyna, hvar haugaeldrinn brenn, ok gengr hún þangat til ok hræðist ekki, þótt allir haugar væri á götu hennar. Hún óð fram í þessa elda sem í myrkva, þar til er hún kom at haugi berserkjanna.

Þá kvað hún:

"Vaki þú, Angantýr,

vekr þik Hervör,

eingadóttir

ykkr Sváfu;

seldu ór haugi

hvassan mæki,

þann er Sigurlama

slógu dvergar.

Hervarðr, Hjörvarðr,

Hrani, Angantýr,

vek ek yðr alla

und viðar rótum,

hjálmi ok með brynju,

hvössu sverði,

rönd ok með reiði,

roðnum geiri.

Mjök eru orðnir

Arngríms synir

megir meingjarnir

at moldarauka,

er engi gerir

sona Eyfuru

við mik mæla

í Munarvági.

Hervarðr, Hjörvarðr,

Hrani, Angantýr,

svá sé yðr öllum

innan rifja

sem þér í maura

mornið haugi,

nema sverð selið,

þat er sló Dvalinn;

samir eigi draugum

dýrt vápn bera."

Þá kvað Angantýr:

"Hervör dóttir,

hvat kallar svá,

full feiknstafa?

Ferr þú þér at illu;

ær ertu orðin

ok örviti,

vill hyggjandi,

vekr upp dauða menn.

Gróf-at mik faðir

né frændr aðrir;

þeir höfðu Tyrfing

tveir, er lifðu,

varð þó eigandi

einn um síðir."

Hún kvað:

"Segir þú eigi satt,

svá láti áss þik

heilan í haugi sitja,

sem þú hafir eigi

Tyrfing með þér;

trauðr ertu

arf at veita

eingabarni"

Þá opnaðist haugrinn, ok var sem eldr ok logi væri allr haugrinn. Þá kvað Angantýr:

"Hnígin er helgrind,

haugar opnast,

allr er í eldi

eybarmr at sjá;

atalt er úti

um at lítast,

skyntu, mær, ef þú mátt,

til skipa þinna."

Hún svarar:

"Brennið eigi svá

bál á nóttum,

at ek við elda

yðra hræðumst;

skelfr eigi meyju

muntún hugar,

þótt hún draug sjái

fyr durum standa."

Þá kvað Angantýr:

"Segi ek þér, Hervör,

hlýð þú til enn,

vísa dóttir,

þat er verða mun:

Sjá mun Tyrfingr,

ef þú trúa mættir,

ætt þinni, mær,

allri spilla.

Muntu son geta,

þann er síðan mun

Tyrfing hafa

ok trúa magni;

þann munu Heiðrek

heita lýðar,

sá mun ríkstr alinn

und röðuls tjaldi."

Þá kvað Hervör:

"Maðr þóttumst ek

mennskr til þessa,

áðr ek sali yðra

sækja hafðak;

seldu mér ór haugi

þann, er hatar brynjur,

hlífum hættan

Hjálmars bana."

Þá kvað Angantýr:

"Liggr mér und herðum

Hjálmars bani,

allr er hann utan

eldi sveipinn;

mey veit ek enga

fyr mold ofan,

at hjör þann þori

í hönd bera. "

Hervör kvað:

"Ek mun hirða

ok í hönd nema

hvassan mæki,

ef ek hafa mættak;

uggi ek eigi

eld brennanda,

þegar loga lægir,

er ek lít yfir."

Þá kvað Angantýr:

"Heimsk ertu, Hervör,

hugar eigandi,

er þú at augum

í eld hrapar;

heldr vil ek selja þér

sverð ór haugi,

mær in unga,

mák þér eigi synja."

Hervör kvað:

"Vel gerðir þú,

víkinga niðr,

er þú seldir mér

sverð ór haugi;

betr þykkjumst nú,

bragningr, hafa

en ek Noregi

næðak öllum."

Angantýr kvað:

"Veist eigi þú,

vesöl ertu máls,

feiknfull kona,

hví þú fagna skalt;

Sjá mun Tyrfingr,

ef þú trúa mættir,

ætt þinni, mær,

allri spilla."

Hún segir:

"Ek mun ganga

til gjálfrmara,

nú er hilmis mær

í hugum góðum;

lítt rækik þat,

lofðunga niðr,

hvé synir mínir

síðan deila."

Hann kvað:

"Þú skalt eiga

ok una lengi,

hafðu á huldu

Hjálmars bana;

tak-at-tu á eggjum,

eitr er í báðum,

sá er manns mjötuðr

meini verri.

Far vel, dóttir,

fljótt gæfak þér

tólf manna fjör,

ef þú trúa mættir,

afl ok eljun,

allt it góða,

þat er synir Arngríms

at sik leifðu."

Hún kvað:

"Búi þér allir,

brott fýsir mik,

heilir í haugi,

heðan vil ek skjótla;

helst þóttumst nú

heima í millim,

er mik umhverfis

eldar brunnu."

Síðan gekk hún til skipa. Ok er lýsti, sá hún, at skipin váru brottu; höfðu víkingar hræðst dunur ok elda í eynni. Fær hún sér far þaðan, ok ekki getit um hennar ferð, fyrr en hún kemr á Glasisvöllu til Guðmundar, ok var hún þar um vetrinn ok nefndist enn Hervarðr.

5. Frá Angantý ok Heiðreki bræðrum

Einn dag, er Guðmundr lék skáktafl ok hans tafl var mjök svá farit, þá spurði hann, ef nokkurr kynni honum ráð til at leggja. Þá gekk til Hervarðr ok lagði litla stund til, áðr Guðmundar var vænna. Þá tók maðr upp Tyrfing ok brá; þat sá Hervarðr ok þreif af honum sverðit ok drap hann ok gekk út síðan. Menn vildu hlaupa eptir honum.

Þá mælti Guðmundr: "Verið kvirrir, ekki mun svá mikil hefnd í manninum sem þér ætlið, því at þér vitið ekki, hverr hann er; mun þessi kvenmaðr yðr dýrkeyptr, áðr þér fáið hans líf."

Síðan var Hervör langa stund í hernaði ok varð mjök sigrsæl. Ok er henni leiddist þat, fór hún heim til jarls, móðurföður síns; fór hún þá fram sem aðrar meyjar, at vandist við borða ok hannyrðir.

Þetta spyrr Höfundr, sonr Guðmundar, ok ferr hann ok biðr Hervarar ok fær ok flytr heim. Höfundr var manna vitrastr ok svá réttdæmr, at hann hallaði aldri réttum dómi, hvárt sem í hlut áttu innlenskir eða útlenskir, ok af hans nafni skyldi sá höfundr heita í hverju ríki, er mál manna dæmdi.

Þau Hervör áttu tvá syni. Hét annarr Angantýr, en annarr Heiðrekr. Báðir váru þeir miklir menn ok sterkir, vitrir ok vænir. Angantýr var líkr feðr sínum at skaplyndi ok vildi hverjum manni gott. Höfundr unni honum mikit ok þar með öll alþýða. Ok svá margt gott sem hann gerði, þá gerði Heiðrekr enn fleira illt. Hervör unni honum mikit. Fóstri Heiðreks hét Gizurr.

Ok einn tíma, er Höfundr gerði veislu, var öllum höfðingjum til boðit í hans ríki utan Heiðreki. Honum líkaði þat illa ok fór allt at einu ok kveðst skyldu gera þeim nokkut illt. Ok er hann kom í höllina, stóð Angantýr upp móti honum ok bað hann sitja hjá sér. Heiðrekr var ekki kátr ok sat lengi við drykkju um kveldit. En er Angantýr, bróðir hans, gekk út, þá talaði Heiðrekr við þá menn, er honum váru næstir, ok kom hann svá sinni ræðu, at þeir urðu rangsáttir, ok mælti hvárr illt við annan. Þá kom Angantýr aptr ok bað þá þegja. Ok enn í annat sinn, er Angantýr var út genginn, þá minnti Heiðrekr þá á, hvat þeir höfðu við mælst, ok kom þá svá, at annarr sló annan með hnefa. Þá kom Angantýr til ok bað þá sátta vera til morgins. Enn þriðja sinn, er Angantýr gekk í brott, þá spurði Heiðrekr þann, er höggit hafði fengit, hvárt hann þyrði eigi at hefna sín. Svá kom hann þá sinni fortölu, at inn lostni hljóp upp ok drap sessunaut sinn, ok þá kom Angantýr at. En er Höfundr varð þessa varr, bað hann Heiðrek burt ganga ok gera eigi fleira illt í þat sinn.

Síðan gekk Heiðrekr út ok Angantýr, bróðir hans, ok í garðinn ok skildust þar. Þá er Heiðrekr hafði litla hríð gengit frá bænum, þá hugsaði hann, at hann hafði þar of lítit illt gert, snýr þá aptr til hallarinnar ok tók upp stein einn mikinn ok kastaði þangat, sem hann heyrði menn nokkura talast við í myrkrinu. Hann fann, at steinninn mundi eigi manninn misst hafa, ok gekk til ok fann mann dauðan ok kenndi Angantý, bróður sinn.

Heiðrekr gekk þá í höllina fyrir föður sinn ok segir honum þetta. Höfundr kveðr hann skulu verða í brottu ok koma aldri honum í augsýn ok kvað hitt makligra, at hann væri drepinn eða hengdr. Þá mælti Hervör drottning ok segir, at Heiðrekr hefir illa til gert, enda er mikil hefndin, ef hann skal aldri koma í ríki föður síns ok fara svá eignalauss í brott. En orð Höfundar stóðust svá mikils, at þat gekk fram, sem hann dæmdi, ok engi var svá djarfr, at móti þyrði at mæla eða Heiðreki friðar at biðja. Drottning bað þá Höfund ráða honum nokkur heilræði at skilnaði þeira.

Höfundr kveðst fá ráð mundu honum kenna ok kveðst hyggja, at honum mundi illa í hald koma. "En þó, er þú biðr þessa, drottning, þat ræð ek honum it fyrsta ráð, at hann hjálpi aldri þeim manni, er drepit hefir lánardrottin sinn. Þat ræð ek honum annat, at hann gefi þeim manni aldri fríun, er myrðan hefir félaga sinn; þat it þriðja, at hann láti eigi opt konu sína vitja frænda sinna, þótt hún beiði þess; þat it fjórða, at hann sé eigi síð úti staddr hjá frillu sinni; þat it fimmta, at hann ríði eigi inum besta hesti sínum, ef hann þarf mjök at skynda; þat it sétta, at hann fóstri aldri göfugra manns barn en hann er sjálfr. En meiri ván þykkir mér, at þú munir þetta eigi hafa."

Heiðrekr sagði, at hann hefði við illan hug ráðit, ok kvað sér mundu óskylt at hafa.

Gengr þá Heiðrekr út ór höllinni. Móðir hans stendr þá upp ok gengr út með honum ok fylgir honum ór garðinum ok mælti: "Nú hefir þú svá fyrir þér búit, sonr minn, at þú munt ekki aptr ætla; þá hefi ek lítil föng á at hjálpa þér. Mörk gulls er hér ok eitt sverð, er ek vil gefa þér, en þat heitir Tyrfingr ok hefir átt Angantýr berserkr, móðurfaðir þinn. Engi maðr er svá ófróðr, at eigi hafi heyrt hans getit. Ok ef þú kemr þar, er menn skiptast höggum, láttu þér hugkvæmt vera, hversu Tyrfingr hefir opt sigrsæll verit."

Nú biðr hún hann vel fara, ok skiljast síðan.

6. Heiðrekr fekk staðfestu í Reiðgotalandi

En er Heiðrekr hefir skamma hríð farit, þá hittir hann menn nokkura ok einn bundinn. Spyrjast þeir tíðenda, ok spyrr Heiðrekr, hvat þessi maðr hefði gert, er svá var við búit. Þeir segja, at hann hefir svikit lánardrottin sinn. Heiðrekr spyrr, ef þeir vili taka fé fyrir hann, en þeir játa því. Hann fær þeim hálfa mörk gulls, en þeir láta hann lausan.

Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann segir: "Hví muntu mér heldr trúr, ókunnum manni, en þú sveikt lánardrottin þinn, ok far þú brott frá mér."

Litlu síðar hittir Heiðrekr enn nokkura menn ok einn bundinn. Hann spyrr, hvat sá hefir rangt gert. Þeir segja hann hafa myrðan félaga sinn. Hann spyrr, ef þeir vildi fé fyrir hann. Þeir játa því. Hann gaf þeim aðra hálfa mörk gulls. Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann neitar.

Síðan ferr Heiðrekr langar leiðar ok kemr þar, er hét Reiðgotaland. Þar réð fyrir konungr sá, er Haraldr hét, gamall mjök, ok hafði átt mikit ríki til forráða. Hann átti engan son. En með því minnkaðist hans ríki, at jarlar nokkurir fóru á hendr honum með her, en hann hafði barist við þá ok fengit jafnan ósigr. En nú höfðu þeir sætst með því móti, at konungr galt þeim skatt á hverjum tólf mánuðum. Heiðrekr nam þar staðar ok dvaldist með konungi um vetrinn.

Svá bar at eitt sinn, at til konungs kom mikit lausafé. Þá spyrr Heiðrekr, hvárt þat væri skattar konungs.

Konungr segir, at þat veit annan veg við: "Skal ek þetta fé gjalda í skatt."

Heiðrekr segir, at þat væri ósæmiligt, at konungr sá, er svá hefði haft mikit ríki, gyldi skatt vándum jörlum; væri meira snjallræði at halda orrostu í mót þeim. Konungr segir, at hann hefði þess freistat ok farit ósigr.

Heiðrekr mælti: "Svá munda ek yðr mega helst launa gott yfirlæti at vera höfuðsmaðr þessar farar, ok þat hugða ek, ef ek hefða liðskost, at mér mundi ekki mikit þykkja at berjast einn við tignari menn en þessir eru."

Konungr segir: "Ek mun fá þér liðskost, ef þú vilt berjast við jarla, ok mun þat vera þín gæfuför, ef þú ferr góða för; mest ván ok, at þú finnir sjálfan þik fyrir, ef þú mælir þér dul."

Eptir þat lætr konungr safna her miklum, ok var þat lið búit til herferðar. Þar var Heiðrekr höfðingi fyrir liðinu, fóru síðan á hendr jörlum þessum, herja þegar ok ræna, er þeir koma í ríki þeira. En er jarlar spyrja þetta, þá fóru þeir í mót þeim með mikinn her, ok er þeir finnast, þá varð orrosta mikil. Var Heiðrekr þá í öndverðri fylking ok hafði Tyrfing í hægri hendi, en við því sverði stóð ekki, hvárki hjálmr né brynja, ok drap hann þá alla, er honum váru næstir. Ok þá hljóp hann fram ór fylkingu ok hjó til beggja handa, ok svá fór hann langt í herinn, at hann drap báða jarla, ok síðan flýði sumt lið, en mestr hluti var drepinn. Heiðrekr fór þá yfir ríkit ok skattaði allt landit undir Harald konung, sem fyrr hafði verit, ferr heim við svá búit með ógrynni fjár ok mikinn sigr. Haraldr konungr lætr þá ganga í mót honum með mikilli sæmd ok býðr honum með sér at vera ok hafa svá mikit ríki sem hann beiðist sjálfr.

Þá bað Heiðrekr dóttur Haralds konungs, er Helga hét, ok hún var honum gift. Tók þá Heiðrekr til forráða hálft ríki Haralds konungs. Heiðrekr gat son við konu sinni. Sá hét Angantýr. Haraldr konungr gat son í elli sinni, ok er sá ekki nefndr.

7. Heiðrekr náði öllu ríkinu

Í þann tíma kom hallæri mikit á Reiðgotaland, svá at til landauðnar þótti horfa. Þá váru gervir hlutir af vísendamönnum ok felldr blótspánn til, en svá gekk frétt, at aldri mundi ár koma fyrr á Reiðgotaland en þeim sveini væri blótat, er æðstr væri á landinu. Haraldr konungr segir, at sonr Heiðreks væri æðstr, en Heiðrekr segir, at sonr Haralds konungs væri æðstr. En ór þessu mátti engi leysa fyrr en þangat væri farit, er allar órlausnir váru trúar, til Höfundar konungs. Heiðrekr er inn fyrsti maðr til þessar ferðar tekinn ok margir aðrir ágætir menn. Sem Heiðrekr kom á fund föður síns, þá var honum þar vel fagnat. Hann sagði öll erendi sín föður sínum ok beiðir dóms af honum. En Höfundr segir svá, at Heiðreks sonr var ágætastr á því landi.

Heiðrekr segir: "Svá líst mér sem þú dæmir minn son til dráps, eða hvat dæmir þú mér þá fyrir sonarskaða minn?"

Þá mælti Höfundr konungr: "Þú skalt beiðast, at inn fjórði hverr maðr sé á þínu valdi, sá er við blótit er staddr, ella muntu son þinn eigi láta til blóts. Mun þá eigi þurfa at kenna þér ráð síðan, hvat þú skalt at hafast."

Nú er Heiðrekr kom heim í Reiðgotaland, þá var þings kvatt. Heiðrekr tekr svá til orðs: "Þat var atkvæði Höfundar konungs, föður míns, at minn sonr sé ágætastr á þessu landi, ok er hann til blóts kosinn. En þar í mót vil ek eiga forráð á inum fjórða hverjum manni, er kominn er til þings þessa ok vil ek þér lofið mér þetta."

Nú var svá gert. Síðan heimtast þeir í lið hans. Eptir þat lét hann blása saman liðinu ok setr upp merki, veitir nú atgöngu Haraldi konungi, ok verðr þar mikill bardagi, ok fellr þar Haraldr konungr ok margt lið hans. Heiðrekr leggr nú undir sik allt ríki þat, er átt hafði Haraldr konungr, ok gerðist þar konungr yfir. Heiðrekr kveðst nú gjalda fyrir son sinn þetta lið allt, er drepit var, ok gaf hann nú þennan val Óðni.

Kona hans var svá reið eptir fall föður síns, at hún hengdi sik sjálf í dísarsal.

Þat var eitt sumar, at Heíðrekr konungr fór með her sinn suðr í Húnaland ok barðist við konung þann, er Humli hét, ok fekk sigr ok tók þar dóttur hans, er Sifka hét, ok hafði heim með sér. En at öðru sumri sendi hann hana heim, ok var hún þá með barni, ok var sá sveinn kallaðr Hlöðr ok var allra manna fríðastr sýnum, ok fóstraði hann Humli, móðurfaðir hans.

8. Frá svikum drottningar

Á einu sumri fór Heiðrekr konungr með her sinn til Saxlands. En er Saxakonungr spyrr þat, þá býðr hann honum til veislu ok biðr hann taka af löndum sínum slíkt er hann vill, ok þat þiggr Heiðrekr konungr. Þar sá hann dóttur hans, fríða ok fagra at áliti, ok þessar meyjar biðr Heiðrekr, ok hún var honum gift. Var þá aukin veislan, ok síðan fór hann heim með konu sína ok tók með henni ógrynni fjár. Heiðrekr konungr gerðist nú hermaðr mikill ok eykr á marga vega mjök sitt ríki. Kona hans beiðist opt at fara til föður síns, ok þat lét hann eptir henni, ok fór með henni Angantýr, stjúpsonr hennar.

Eitt sumar, er Heiðrekr konungr var í hernaði, þá kemr hann til Saxlands í ríki mágs síns. Hann leggr skipum sínum í leynivág nokkurn ok gengr á land ok einn maðr með honum, ok koma um nótt á konungsbæinn ok venda at skemmu þeiri, er kona hans var vön at sofa í, ok urðu varðhaldsmenn ekki varir við kvámu þeira. Hann gengr í skemmuna ok sér, at maðr hvíldi hjá henni ok hafði hár fagrt á höfði. Sá maðr, er með konungi var, segir, at hann var hefnisamr um minni sakar.

Hann svarar: "Eigi mun ek þat gera nú. "

Konungr tók sveininn Angantý, er lá í annarri sæng, ok hann skar lepp mikinn ór hári þess manns, er hvíldi í faðmi konu hans, ok hafði hvárttveggja með sér, hárleppinn ok sveininn, gekk síðan til skipa sinna. Um morguninn leggr konungr í lægit, ok gengr í móti honum allt fólkit, ok var þar veisla búin. Heiðrekr lætr þá þings kveðja, ok þá váru honum sögð mikil tíðendi, at Angantýr, sonr hans, var bráðdauðr orðinn.

Heiðrekr konungr mælti: "Sýni mér líkit."

Drottning segir þat auka mundu harm hans. Honum var þó þangat fylgt. Þar var dúkr, vafðr saman ok hundr innan í.

Heiðrekr konungr mælti: "Illa hefir sonr minn nú skipast, ef hann er orðinn at hundi."

Síðan lét konungr leiða sveininn á þingit ok sagði, at hann hefði reynt mikil svik at drottningu, ok tjáði allan atburð, biðr þangat stefna öllum mönnum, er sækja mætti þingit.

Ok er mjök var alþýða komin, þá mælti konungr: "Eigi er enn gullkárinn kominn."

Þá var enn leitat, ok fannst maðr í steikara húsi ok band um höfuð. Margir undruðust, hví hann skyldi til þings, þræll einn vándr.

En er hann kom til þings, þá mælti Heiðrekr konungr: "Hér megu þér nú þann sjá, er konungsdóttir vill eiga heldr en mik."

Hann tók nú leppinn ok bar við hárit, ok átti þat saman at fara. "En þú, konungr," segir Heiðrekr, "hefir oss gott gert jafnan, ok skal af því ríki þitt standa í friði fyrir oss, en dóttur þína vil ek eigi lengr eiga."

Heiðrekr fór nú heim í ríki sitt ok sonr hans.

Á einu sumri sendir Heiðrekr konungr menn í Garðaríki þess erendis at bjóða syni Garðakonungs heim til fóstrs ok vill nú reyna at brjóta öll heilræði föður síns. Sendimenn koma á fund Garðakonungs ok segja honum erendit ok vináttumál. Garðakonungr kvað þess enga ván, at hann fengi þeim manni í hendr son sinn, er kenndr er mörgum illum hlutum.

Þá mælti drottning: "Mæl þú eigi svá, herra; heyrt hafi þér, hvé mikill maðr hann er ok sigrsæll, ok er meiri viska at taka vel hans sóma, ella stendr eigi þitt ríki í friði."

Konungr mælti: ,Þú munt mikit á þessu vinna."

Nú er sveinninn seldr í hendr sendimönnum, ok fara þeir heim. Heiðrekr konungr tekr vel við sveininum ok veitir honum góða uppfæðslu ok ann mikit.

Sifka Humladóttir var þá í annat sinn með konungi, en honum var það ráðit, at hann skyldi engan hlut henni segja, þann er leyna skyldi.

9. Heiðrekr fekk dóttur Garðakonungs

Eitt sumar sendir Garðakonungr Heiðreki orð, at hann kæmi austr þangat at þiggja veislu ok vináttuboð at honum. Heiðrekr býst nú með miklu fjölmenni ok konungssonr með honum ok Sifka. Heiðrekr kom nú austr í Garðaríki ok tók þar ágæta veislu.

Einn dag þessarar veislu fóru konungar á skóg ok margt lið með þeim at beita hundum ok haukum. En er þeir höfðu lausum slegit hundunum, fara sér hverir um skóginn. Þá urðu þeir tveir saman fóstrar.

Þá mælti Heiðrekr við konungsson: "Hlýð þú boði mínu, fóstri. Hér er bær skammt í frá. Farðu þangat ok fel þik ok þigg til hring þenna. Vertu þá heim búinn, er ek læt sækja þik."

Sveinninn kveðst ófúss þessarar ferðar, en gerði þó sem konungr beiddi. Heiðrekr kom heim um kveldit ok var ókátr ok sat skamma stund við drykkju.

En er hann kom í sæng, mælti Sifka: "Hví eru þér ókátir, herra, hvat er yðr, eru þér sjúkir, segið mér."

Konungr segir: "Vandi er mér at segja þetta, því at þar liggr við líf mitt, ef eigi er leynt."

Hún kveðst leyna mundu ok gerist blíð við hann ok fór eptir ástsamliga:

Þá segir hann henni: "Vit konungssonr várum staddir tveir hjá eik einni. Þá beiddist fóstri minn eplis, er ofarliga var á trénu. Síðan brá ek Tyrfingi, ok hjó ek ofan eplit, ok var þat fyrr gert en ek gætta til, hvat á lá, at manns bani skyldi verða, ef brugðit væri, en vit tveir til. Síðan drap ek sveininn."

Um daginn eptir við drykkju spyrr drottning Garðakonungs Sifku, hví Heiðrekr væri svá ókátr.

Hún segir: "ærit er til, hann hefir drepit son konungs ok þinn," segir síðan allan atburð.

Drottning segir: "Þat eru mikil tíðendi, ok látum eigi upp komast."

Gekk þá drottning í burt þegar ór höllinni með harmi miklum.

Konungr finnr þetta ok kallar Sifku til sín ok mælti: "Hvat ræddust þit drottning við, er henni fekk svá mikils?"

"Herra," segir hún, "mikit er til gert, Heiðrekr hefir drepit son ykkarn, ok meiri ván, at eptir vilja hans færi, ok er hann dauða verðr."

Garðakonungr biðr taka Heiðrek ok fjötra, - "ok er nú orðit eptir því, er ek gat til."

En Heiðrekr konungr var þar orðinn svá vinsæll, at þetta vildi engi gera. Þá stóðu tveir menn í höllinni ok kváðu eigi skyldu þar við nema, ok lögðu þeir fjötur á hann. En þá menn hafði Heiðrekr leyst frá dauða báða. Þá sendi Heiðrekr menn leyniliga eptir konungssyni. En Garðakonungr lætr þá blása saman fólki sínu ok segir þeim, at hann vill láta Heiðrek festa á gálga. Ok í því kemr konungssonr hlaupandi at föður sínum ok biðr hann eigi þat níðingsverk fyrir ætlast at drepa inn ágætasta menn ok sinn fóstrföður.

Heiðrekr er nú leystr, ok nú býst hann þegar til heimferðar. Þá mælti drottning: "Herra, lát eigi Heiðrek svá í brott fara, at þit séð ósáttir. Eigi gegnir ríki þínu þat. Bjóð honum heldr gull eða silfr."

Konungr gerir svá, lætr bera fé mikit til Heiðreks konungs ok kveðst vilja gefa honum ok eiga enn við hann vingan.

Heiðrekr segir: "Ekki skortir mik fé."

Garðakonungr segir drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þá ríki ok eigur stórar ok fjölmenni."

Konungr gerir svá. Heiðrekr konungr segir: "ærnar á ek eigur ok fjölmenni."

Garðakonungr segir enn drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þat þá, sem hann mun þiggja, en þat er dóttir þín."

Konungr segir: "Þat hugða ek, at mik mundi eigi þat henda, en þó skaltu ráða."

Þá fór Garðakonungr á fund Heiðreks konungs ok mælti: "Heldr en vit skiljum ósáttir, vil ek, at þú fáir dóttur minnar með svá miklum sóma sem þú kýss sjálfr."

Heiðrekr þiggr nú þetta blíðliga, ok fór nú dóttir Garðakonungs heim með honum. Nú er Heiðrekr konungr heim kominn ok vill nú flytja Sifku í brott ok lætr taka hest sinn inn besta, ok var þat síð um kveld. Nú koma þau at á einni. Þá þyngist hún fyrir honum, svá at hestrinn sprakk, en konungr gekk af fram. Þá skyldi hann bera hana yfir ána. Þá gerast engi föng á öðru en hann steypir henni af öxl sér ok brýtr í sundr hrygg hennar ok skilr svá við hana, at hana rekr dauða eptir ánni.

Heiðrekr konungr lætr þá efna til veislu mikillar ok gengr at eiga dóttur Garðakonungs. Dóttir þeira hét Hervör. Hún var skjaldmær ok fæddist upp í Englandi með Fróðmari jarli.

Heiðrekr konungr sest nú um kyrrt ok gerist höfðingi mikill ok spekingr at viti. Heiðrekr konungr lét ala gölt mikinn. Hann var svá mikill sem öldungar þeir, er stærstir váru, ok svá fagr, at hvert hár þótti ór gulli vera. Konungrinn leggr hönd sína á höfuð geltinum, en aðra á burst ok sverr þess, at aldri hefir maðr svá mikit af gert við hann, at eigi skuli hann hafa réttan dóm spekinga hans, en þeir tólf skulu gæta galtarins, eða ella skal hann bera upp gátur þær, er hann gæti eigi ráðit. Heiðrekr konungr gerist ok nú inn vinsælasti.

10. Gátur Gestumblinda

Maðr hét Gestumblindi, ríkr ok mikill óvinr Heiðreks konungs. Konungr sendi honum orð, at hann kæmi á fund hans at sættast við hann, ef hann vill halda lífinu. Gestumblindi var ekki spekingr mikill, ok fyrir þá sök, at hann veit sik vanfæran til at skipta orðum við konunginn, hann veit ok, at þungt mun vera at hlíta dómi spekinganna, því at sakir eru nógar, þat ráð tekur Gestumblindi, at hann blótar Óðin til fulltings sér ok biðr hann líta á sitt mál ok heitr honum miklum gæðum.

Eitt kveld er þar drepit á dyrr síðla, ok gengr Gestumblindi til hurðar ok sér mann kominn. Hann spyrr þann at nafni, en hann nefndist Gestumblindi ok mælti, at þeir skyldu klæðum skipta, ok svá gera þeir. Bóndi ferr nú í brott ok felr sik, en komandinn gengr inn, ok þykkjast allir þar kenna Gestumblinda, ok líðr af nóttin.

Um daginn eptir gerir sjá Gestumblindi för sína á fund konungs, ok hann kvaddi vel konunginn. Konungr þagði.

"Herra," segir hann, "því kom ek hingat, at ek vil við yðr sættast."

Þá svarar konungr: "Viltu þola dóm spekinga minna?"

Hann segir: "Er ekki fleiri undanlausnir?"

Konungr mælti: "Vera skulu fleiri, ef þú þykkist til færr at bera upp gátur."

Gestumblindi segir: "Lítt mun ek til þess færr, enda mun harðr á annat borð þykkja."

"Viltu," segir konungr, "heldr þola dóm spekinga minna?"

"Þat kýs ek," segir hann, "at bera fyrr upp gáturnar."

"Þat er rétt ok vel fallit," segir konungr.

Þá mælti Gestumblindi:

"Hafa vildak

þat er ek hafða í gær,

vittu, hvat þat var:

Lýða lemill,

orða tefill

ok orða upphefill.

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

Konungr segir: "Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Færi honum mungát. Þat lemr margra vit, ok margir eru þá margmálgari, er mungát ferr á, en sumum vefst tungan, svá at ekki verðr at orði."R>

Þá mælti Gestumblindi:

"Heiman ek fór,

heiman ek för gerða,

sá ek á veg vega;

var þeim vegr undir

ok vegr yfir

ok vegr á alla vega.

Heiðrekr konungr

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fórtu yfir árbrú, ok var árvegr undir þér, en fuglar flugu yfir höfði þér ok hjá þér tveim megin, ok var þat þeira vegr."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat drykki,

er ek drakk í gær,

var-at þat vín né vatn

né in heldr mungát

né matar ekki,

ok gekk ek þorstalauss þaðan?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar lagðist þú í forsælu, er dögg var fallin á grasi, ok kældir svá varir þínar ok stöðvaðir svá þorsta þinn."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn hvelli,

er gengr harðar götur

ok hefir hann þær fyrr of farit,

mjök fast kyssir,

sá er hefir munna tvá

ok á gulli einu gengr?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hamarr sá, er hafðr er at gullsmíð; hann kveðr hátt við, er hann kemr á harðan steðja, ok þat er hans gata."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,

er ek úti sá

fyr Dellings durum;

ókvikvir tveir

andalausir

sáralauk suðu?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru smiðbelgir; þeir hafa engan vind, nema þeim sé blásit, ok eru þeir dauðir sem annat smíði, en fyrir þeim má líkt smíða sverð sem annat."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,

er ek úti sá

fyr Dellings durum;

fætr hefir átta,

en fjögur augu

ok berr ofar kné en kvið?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat er köngurváfur."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,

er ek úti sá

fyr Dellings durum;

höfði sínu vísar

á helvega,

en fótum til sólar snýr?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er laukr. Höfuð hans er fast í jörðu, en hann kvíslar, er hann vex upp."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,

er ek úti sá

fyr Dellings durum;

horni harðara,

hrafni svartara,

skildi hvítara,

skapti réttara?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

Heiðrekr mælti: "Smækkast nú gáturnar, Gestumblindi, hvat þarf lengr yfir þessu at sitja? Þat er hrafntinna, ok skein á hana sólargeisli."

Þá mælti Gestumblindi:

"Báru brúðir

bleikhaddaðar

ambáttir tvær

öl til skemmu;

var-at þat höndum horfit

né hamri at klappat,

þó var fyrir eyjar utan

örðigr sá, er gerði.

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fara svanbrúðir til hreiðrs síns ok verpa eggjum; skurm á eggi er eigi höndum gert né hamri klappat, en svanr er fyrir eyjar utan örðigr, sá er þær gátu eggin við."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær rýgjar

á reginfjalli,

elr við kván kona,

þar til er mög of getr,

ok eigu-t þær varðir vera?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru hvannir tvær ok hvannarkálfr á milli þeira."

Þá mælti Gestumblindi:

"Fara ek sá

foldar moldbúa,

á sat naðr á nái;

blindr reið blindum

brimreiðar til,

þá jór var andar vanr.

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fanntu hest dauðan á ísjaka ok orm dauðan á hestinum, ok rak þat allt saman eptir ánni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverir eru þeir þegnar,

er ríða þingi at

sáttir allir saman;

lýða sína

senda þeir lönd yfir

at byggja bólstaði?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er Ítrekr ok Andaðr, er þeir sitja at tafli sínu."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær brúðir,

er sinn drottin

vápnlausan vega;

inar jarpari hlífa

um alla daga,

en inar fegri fara?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hnettafl; inar dekkri verja hnefann, en hvítar sækja."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn eini,

er sefr í ösgrúa

ok af grjóti einu gerr;

föður né móður

á sá inn fagrgjarni,

þar mun hann sinn aldr ala?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat er eldr fólginn á arni, ok tekr ór tinnu."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn mikli,

er líðr mold yfir,

svelgr hann vötn ok við;

glygg hann óast,

en gumna eigi

ok yrkir á sól til saka?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er myrkvi; hann líðr yfir jörðina, svá at ekki sér fyrir honum ok eigi sól, en hann er af, þegar vind gerir á."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat dýra,

er drepr fé manna

ok er járni kringt utan;

horn hefir átta,

en höfuð ekki,

ok fylgja því margir mjök?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat er húnn í hnettafli."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat dýra,

er Dönum hlífir,

berr blóðugt bak,

en bergr firum,

geirum mætir,

gefr líf sumum,

leggr við lófa

lík sitt guma?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat er skjöldr; hann verðr opt blóðugr í bardögum ok hlífir vel þeim mönnum, er skjaldfimir eru."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær leikur,

er líða lönd yfir

at forvitni föður,

hvítan skjöld

þær of vetr bera,

en svartan of sumar?"

"Þat eru rjúpur; þær eru hvítar um vetr, en svartar um sumar."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær snótir,

er ganga syrgjandi

at forvitni föður;

mörgum mönnum

hafa þær at meini orðit,

við þat munu þær aldr ala?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat eru Hlés brúðir, er svá heita."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær meyjar,

er ganga margar saman

at forvitni föður;

hadda bleika

hafa þær, inar hvítfölduðu,

ok eigu-t þær varðir vera?"

"Þat eru bylgjur, er svá heita."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær ekkjur,

er ganga allar saman

at forvitni föður;

sjaldan blíðar

eru þær við seggja lið

ok eigu þær í vindi vaka?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat eru ægis ekkjur, svá heita öldur."

Þá mælti Gestumblindi:

"Mjök var forðum

nösgás vaxin,

barngjörn sú er bar

bútimbr saman;

hlífðu henni

hálms bitskálmir,

þó lá drykkjar

drynhraun yfir."

"Þar hafði önd búit hreiðr sitt í milli nautskjálka, ok lá haussinn ofan yfir."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn mikli,

er mörgu ræðr

ok horfir til heljar hálfr;

höldum bergr

ok við jörð sakast,

ef hann hefir sér vel traustan vin?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er akkeri með góðum streng; ef fleinn hans er í grunni, þá bergr þat."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær brúðir,

er ganga í brimskerjum

ok eiga eptir firði för;

harðan beð hafa þær

inar hvítfölduðu konur

ok leika í logni fátt."

"Þat eru bárur, en beðir þeira eru sker ok urðir, en þær verða lítt sénar í logni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Sá ek á sumri

sólbjörgum á,

bað ek vel lifa

vilgi teiti,

drukku jarlar

öl þegjandi,

en æpanda

ölker stóð.

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þar drukku grísir gylti, en hún hrein við."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,

er ek úti sá

fyrir Dellings durum;

tíu hefir tungur,

tuttugu augu,

fjóra tigu fóta,

fram líðr sú vættr?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

Konungr mælti þá: "Ef þú ert sá Gestumblindi, sem ek hugða, þá ertu vitrari en ek ætlaða. En frá gyltinni segir þú nú úti í garðinum."

Þá lét konungr drepa gyltina, ok hafði hún níu grísi, sem Gestumblindi sagði. Nú grunar konung, hverr maðrinn mun vera.

Þá mælti Gestumblindi:

"Fjórir hanga,

fjórir ganga,

tveir veg vísa,

tveir hundum varða,

einn eptir drallar

ok jafnan heldr saurugr.

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er kýr."

Þá mælti Gestumblindi:

"Sat ek á segli,

sá ek dauða menn

blóðugt hold bera

í börk viðar."

"Þar sastu á vegg ok sátt val bera æði í hamra."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverir eru þeir tveir,

er tíu hafa fætr,

augu þrjú

ok einn hala?

Heiðrekr konungr,

hyggðu at gátu."

"Þat er þá, er Óðinn ríðr Sleipni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Segðu þat þá hinst,

ef þú ert hverjum konungi vitrari:

Hvat mælti Óðinn

í eyra Baldri,

áðr hann væri á bál hafiðr?"

Heiðrekr konungr segir: "Þat veistu einn, rög vættr."

Ok þá bregðr Heiðrekr Tyrfingi ok höggr til hans, en Óðinn brást þá í valslíki ok fló á brott. En konungr hjó eptir ok af honum vélifiðrit aptan, ok því er valr svá vélistuttr ávallt síðan.

Óðinn mælti þá: "Fyrir þat, Heiðrekr konungr, er þú rétt til mín ok vildir drepa mik saklausan, skulu þér inir verstu þrælar at bana verða."

Eptir þat skilr með þeim.

11. Frá drápi Heiðreks ok arfheimtu Hlöðs

Þat er sagt, at Heiðrekr konungr átti þræla nokkura, þá er hann hafði tekit í vestrvíking. Þeir váru níu saman. Þeir váru af stórum ættum ok kunnu illa ófrelsi sínu. Þat var á einni nótt, þá er Heiðrekr konungr lá í svefnstofu sinni ok fátt manna hjá honum, þá tóku þrælarnir sér vápn ok gengu fyrir konungs herbergi ok drápu fyrst útvörðuna. Því næst gengu þeir at ok brutu upp konungs herbergit ok drápu þar Heiðrek konung ok alla þá, er inni váru. Þeir tóku sverðit Tyrfing ok allt fé þat, er inni var, ok höfðu á brott með sér, ok engi vissi fyrst, hverir þetta höfðu gert eða hvert hefnda skyldi leita.

Þá lét Angantýr, sonr Heiðreks konungs, kveðja þings, ok á því þingi var hann til konungs tekinn yfir öll þau ríki, er Heiðrekr konungr hafði átt. Á þessu þingi strengdi hann heit, at aldri skyldi hann fyrr setjast í hásæti föður síns en hann hefði hefnt hans.

Litlu eptir þingit hverfr Angantýr á brott einn saman ok ferr víða at leita þessa manna. Eitt kveld gengr hann ofan til sjávar með á þeiri, er Grafá hét. Þar sá hann þrjá menn á fiskibát, ok því næst sá hann, at maðr dró fisk ok kallar, at annarr skyldi fá honum agnsaxit at höfða fiskinn, en sá kveðst eigi laust mega láta.

Hinn mælti: "Taktu sverðit undan höfðafjölinni ok fá mér," en sá tók ok brá ok sneið höfuð af fiskinum, ok þá kvað hann vísu:

"Þess galt hún gedda

fyr Grafár ósi,

er Heiðrekr var veginn

und Harvaða fjöllum."

Angantýr kenndi þegar Tyrfing. Gekk hann þá brott í skóg ok dvaldist þar, til þess er myrkt var. En þessir fiskimenn reru at landi ok fara til tjalds þess, er þeir áttu, ok lögðust til svefns. En nær miðri nótt kom Angantýr þar ok felldi á þá tjaldit ok drap þá alla níu þræla, en tók sverðit Tyrfing, ok var þat þá til marks, at hann hafði hefnt föður síns. Ferr Angantýr nú heim.

Því næst lætr Angantýr gera veislu mikla á Danparstöðum á þeim bæ, er Árheimar heita, at erfa föður sinn. Þá réðu þessir konungar löndum, er hér segir:

Ár kváðu Humla

Húnum ráða,

Gizur Gautum,

Gotum Angantý,

Valdar Dönum,

en Völum Kjár,

Alrekr inn frækni

enskri þjóðu.

Hlöðr, sonr Heiðreks konungs, fæddist upp með Humla konungi, móðurföður sínum, ok var allra manna fríðastr sýnum ok drengiligastr. En þat var fornt mál þann tíma, at maðr væri borinn með vápnum eða hestum. En þat var til þess haft, at þat var mælt um þau vápn, er þá váru ger þann tíma, at maðrinn var fæddr, svá ok fé, kykvendi, yxn eða hestar, ef þat var þá fætt, ok var þat allt fært saman til virðingar tignum mönnum, sem hér segir um Hlöð Heiðreksson:

Hlöðr var þar borinn

í Húnalandi

saxi ok með sverði,

síðri brynju,

hjálmi hringreifðum,

hvössum mæki,

mari vel tömum

á mörk inni helgu.

Nú spyrr Hlöðr fráfall föður síns ok þat með, at Angantýr, bróðir hans, var til konungs tekinn yfir allt þat ríki, sem faðir þeira háfði átt. Nú vilja þeir Humli konungr ok Hlöðr, at hann fari at krefja arfs Angantý, bróður sinn, fyrst með góðum orðum, sem hér segir:

Hlöðr reið austan,

Heiðreks arfi,

kom hann at garði,

þar er Gotar byggja,

á Árheima

arfs at kveðja,

þar drakk Angantýr

erfi Heiðreks.

Nú kom Hlöðr í Árheima með miklu liði, sem hér segir:

Segg fann hann úti

fyr sal hávum

ok síðförlan

síðan kvaddi:

"Inn gakktu, seggr,

í sal hávan,

bið mér Angantý

andspjöll bera."

Sá gekk inn fyrir konungsborð ok kvaddi Angantý konung vel ok mælti síðan:

"Hér er Hlöðr kominn,

Heiðreks arfþegi,

bróðir þinn

inn böðskái;

mikill er sá maðr ungr

á mars baki,

vill nú, þjóðann,

við þik tala."

En er konungr heyrði þetta, þá varpaði hann knífinum á borðit, en sté undan borðinu ok steypti yfir sik brynju ok hvítan skjöld í hönd, en sverðit Tyrfing í aðra hönd. Þá gerðist gnýr mikill í höllinni, sem hér segir:

Rymr var í ranni,

risu með góðum,

vildi hverr heyra,

hvat Hlöðr mælti

ok þat, er Angantýr

andsvör veitti.

Þá mælti Angantýr: "Vel þú kominn, Hlöðr bróðir, gakk inn með oss til drykkju, ok drekkum mjöð eptir föður okkarn fyrst til sama ok öllum oss til vegs með öllum várum sóma."

Hlöðr segir: "Til annars fóru vér hingat en at kýla vömb vára." Þá kvað Hlöðr:

"Hafa vil ek hálft allt,

þat er Heiðrekr átti,

al ok af oddi,

einum skatti,

kú ok af kálfi,

kver þjótandi;

þý ok af þræli

ok þeira barni.

Hrís þat it mæra,

er Myrkviðir heita,

gröf þá ina helgu,

er stendr á götu þjóðar;

stein þann inn mæra,

er stendr á stöðum Danpar,

hálfar herváðir,

þær er Heiðrekr átti,

lönd ok lýða

ok ljósa bauga."

Þá segir Angantýr: "Eigi ertu til lands þessa kominn með lögum, ok rangt viltu bjóða." Þá kvað Angantýr:

"Bresta mun fyrr, bróðir.

in blikhvíta lind

ok kaldr geirr

koma við annan

ok margr gumi

í gras hníga

en ek mun Humlung

hálfan láta

eða Tyrfing

í tvau deila."

Ok enn kvað Angantýr:

"Ek mun bjóða þér

bjartar vigrar,

fé ok fjölð meiðma,

sem þik fremst tíðir;

tólf hundruð gef ek þér manna,

tólf hundruð gef ek þér mara,

tólf hundruð gef ek þér skálka,

þeira er skjöld bera.

Manni gef ek hverjum

margt at þiggja,

annat æðra

en hann á ráði;

mey gef ek hverjum

manni at þiggja,

mey spenni ek hverri

meyju at hálsi.

Mun ek um þik sitjanda

silfri mæla,

en ganganda þik

gulli steypa,

svát á vega alla

velti baugar;

þriðjung Goðþjóðar,

því skaltu einn ráða."

12. Liðsafnaðr Hlöðs ok Humla

Gizurr Grýtingaliði, fóstri Heiðreks konungs, var þá með Angantý konungi ok var þá ofrgamall. Ok er hann heyrði boð Angantýs, þótti honum hann of mikit bjóða ok kvað þá:

"Þetta er þiggjanda

þýjar barni,

barni þýjar,

þótt sé borinn konungr;

þá hornungr

á haugi sat,

er öðlingr

arfi skipti."

Hlöðr reiddist nú mjök, er hann var þýbarn ok hornungr kallaðr, ef hann þægi boð bróður síns, ok sneri hann þá þegar í brott með alla sína menn, til þess er hann kom heim í Húnaland til Humla konungs, frænda síns, ok sagði honum, at Angantýr, bróðir hans, hefði eigi unnt honum helmingaskiptis.

Humli spyrr nú allt tal þeira; varð hann þá reiðr mjök, ef Hlöðr, dóttursonr hans, skyldi ambáttarsonr heita, ok kvað þá:

"Sitja skulum í vetr

ok sælliga lifa,

drekka ok dæma

dýrar veigar;

kenna Húnum

hervápn búa,

þau er fræknliga

skulum fram bera."

Ok enn kvað hann:

"Vel skulum þér, Hlöðr,

herlið búa

ok framliga

fylki týja

með tólf vetra mengi

ok tvævetrum fola,

svá skal Húna

her of samna."

Þenna vetr sátu þeir Humli ok Hlöðr um kyrrt. Um várit drógu þeir her saman svá mikinn, at aleyða var eptir vígra manna í Húnalandi. Allir menn fóru tólf vetra ok ellri, þeir er herfærir váru at vápnum, ok hestar þeira allir fóru tvævetrir ok ellri. Varð svá mikill fjöldi manna þeira, at þúsundum mátti telja, en eigi færi en þúsundir í fylkingar. En höfðingi var settr yfir þúsund hverja, en merki yfir fylking hverja, en fimm þúsundir í hverri fylking, þeira er þrettán hundruð váru í hverri, en hvert hundrað fernir fjórir tigir, en þessar fylkingar váru þrjár ok þrír tigir.

Sem þessi herr kom saman, riðu þeir skóg þann, er Myrkviðr heitir, er skilr Húnaland ok Gotaland. En sem þeir kómu af skóginum, þá váru byggðir stórar ok vellir sléttir, ok á völlunum stóð borg ein fögr. En þar réð fyrir Hervör, systir Angantýs konungs, ok Ormarr, fóstri hennar; varu þau sett þar til landgæslu fyrir her Húna, ok höfðu þau þar mikit lið.

13. Fall Hervarar ok liðsafnaðr Angantýs

Þat var einn morgun í sólarupprás, at Hervör stóð upp á kastala einum yfir borgarhliði. Hún sá jóreyki stóra suðr til skógarins, svá at löngum fal sólina. Því næst sá hún glóa undir jóreyknum, sem á gull eitt liti, fagra skjöldu ok gulli lagða, gyllta hjálma ok hvítar brynjur. Sá hún þá, at þetta var herr Húna ok mikill fjöldi.

Hervör gekk ofan skyndiliga ok kallar lúðrsvein ok bað blása saman lið. Ok síðan mælti Hervör: "Takið vápn yður ok búist til orrostu, en þú, Ormarr, ríð í mót Húnum ok bjóð þeim orrostu fyrir borgarhliði inu syðra.

Ormarr kvað:

"Skal ek víst ríða

ok rönd bera,

Gota þjóðum

gunni heyja."

Þá reið Ormarr af borginni ok í mót hernum. Hann kallaði hátt ok bað þá ríða til borgarinnar, - "ok úti fyrir borgarhliðinu suðr á völlunum þar býð ek yðr til orrostu; bíði þeir þar annarra, er fyrr koma."

Nú reið Ormarr aptr til borgarinnar, ok var þá Hervör albúin ok allr herr. Riðu þau nú út af borginni með hernum móti Húnum, ok hófst þar allmikil orrosta. En með því at Húnar hafa lið miklu meira, sneri mannfallinu í lið þeira Hervarar, ok um síðir fell Hervör ok mikit lið umhverfis hana. En er Ormarr sá fall hennar, flýði hann ok allir þeir, er lífit þágu. Ormarr reið dag ok nótt, sem mest mátti hann, á fund Angantýs konungs í Árheima. Húnar taka nú at herja um landit víða ok brenna.

Og sem Ormarr kom fyrir Angantý konung, þá kvað hann:

"Sunnan em ek kominn

at segja spjöll þessi:

sviðin er öll mörk

ok Myrkviðar heiðr,

drifin öll Goðþjóð

gumna blóði."

Ok enn kvað hann:

"Mey veit ek Heiðreks,

systur þína,

svigna til jarðar;

hafa Húnar

hana fellda

ok marga aðra

yðra þegna.

Léttari gerðist hún at böð

en við biðil ræða

eða í bekk at fara

at brúðar gangi."

Angantýr konungr, þá er hann heyrði þetta, brá hann grönum ok varð seint til orða ok mælti þetta um síðir:

"Óbróðurliga vartu leikin,

in ágæta systir."

Ok síðan leit hann yfir hirðina, ok var ekki margt liðs með honum. Hann kvað þá:

"Mjök váru vér margir,

er vér mjöð drukkum,

nú eru vér færi,

er vér fleiri skyldum.

Sék eigi mann

í mínu liði,

þótt ek biðja

ok baugum kaupa,

er muni ríða

ok rönd bera

ok þeira Húna

herlið finna."

Gizurr gamli sagði:

"Ek mun þik einkis

eyris krefja

né skjallanda

skarfs ór gulli;

þó mun ek ríða

ok rönd bera,

Húna þjóðum

herstaf bjóða."

Þat váru lög Heiðreks konungs, ef herr var í landi, en landskonungr haslaði völl ok lagði orrostustað, þá skyldu víkingar ekki herja, áðr orrosta væri reynd. Gizurr herklæddist með góðum hervápnum ok hljóp á hest sinn, sem ungr væri. Þá mælti hann til konungs:

"Hvar skal ek Húnum

hervíg kenna?"

Angantýr kvað:

"Kenndu at Dylgju

ok á Dúnheiði,

ok á þeim öllum

Jassarfjöllum;

þar opt Gotar

gunni háðu

ok fagran sigr

frægir vágu."

Nú reið Gizurr í brott ok þar til, er hann kom í her Húna. Hann reið eigi nær en svá, at hann mátti tala við þá. Þá kallar hann hári röddu ok kvað:

"Felmtr er yðru fylki,

feigr er yðarr vísir,

gnæfar yðr gunnfáni,

gramr er yðr Óðinn."

Ok enn:

"Býð ek yðr at Dylgju

ok á Dúnheiði

orrostu undir

Jassarfjöllum;

hræ sé yðr

at hái hverjum,

ok láti svá Óðinn flein fljúga,

sem ek fyrir mæli."

Þá er Hlöðr hafði heyrt orð Gizurar, þá kvað hann:

"Taki þér Gizur

Grýtingaliða,

mann Angantýs,

kominn af Árheimum."

Humli konungr sagði:

"Eigi skulum

árum spilla,

þeim er of fara

einir saman."

Gizurr mælti: "Eigi gera Húnar oss felmtraða né hornbogar yðrir."

Gizurr drap þá hest sinn með sporum ok reið á fund Angantýs konungs ok gekk fyrir hann ok kvaddi hann vel. Konungr spyrr, hvárt hann hefði fundit konunga.

Gizurr mælti: "Talaða ek við þá, ok stefnda ek þeim á vígvöll á Dúnheiði í Dylgjudölum."

Angantýr spyrr, hvat mikit lið Húnar hafa.

Gizurr mælti: "Mikit er þeira mengi:

Sex ein eru

seggja fylki,

í fylki hverju

fimm þúsundir,

í þúsund hverri

þrettán hundruð,

í hundraði hverju

halir fjórtaldir."

Angantýr spyrr nú til Húna hers. Þá sendi hann alla vegu menn frá sér ok stefndi hverjum manni til sín, er honum vildi lið veita ok vápnum mætti valda. Fór hann þá á Dúnheiði með lið sitt, ok var þat allmikill herr. Kom þá á móti honum herr Húna, ok höfðu þeir lið hálfu meira.

14. Orrosta á Dúnheiði

At öðrum degi hófu þeir sína orrostu ok börðust allan þann dag ok fóru at kveldi í herbúðir sínar. Þeir börðust svá átta daga, at höfðingjar váru enn heilir, en engi vissi manntal, hvat margt fell. En bæði dag ok nótt dreif lið til Angantýs af öllum vegum, ok þá kom svá, at hann hafði eigi færa fólk en í fyrstu. Varð nú orrostan enn ákafari. Váru Húnar allákafir ok sá þá sinn kost, at sú ein var lífs ván, ef þeir sigruðust, ok illt mundi Gota griða at biðja. Gotar vörðu frelsi sitt ok fóstrjörð fyrir Húnum, stóðu því fast, ok eggjaði hverr annan. Þá er á leið daginn, gerðu Gotar atgöngu svá harða, at fylkingar Húna svignuðu fyrir. Ok er Angantýr sá þat, gekk hann fram ór skjaldborginni ok í öndverða fylking ok hafði í hendi Tyrfing ok hjó þá bæði menn ok hesta. Raufst þá skjaldborg fyrir Húna konungum, ok skiptust þeir bræðr höggum við. Þá fell Hlöðr ok Humli konungr, ok þá brast flótti á Húnum, en Gotar drápu þá ok felldu svá mikinn val, at ár stemmdust ok fellu ór vegum, en dalir váru fullir af hestum ok dauðum mönnum ok blóði.

Angantýr konungr gekk þá at kanna valinn ok fann Hlöð, bróður sinn. Þá kvað hann:

"Bauð ek þér, bróðir,

basmir óskerðar,

fé ok fjölð meiðma,

sem þik fremst tíddi;

nú hefir þú hvárki

hildar at gjöldum

ljósa bauga

né land ekki."

Ok enn:

"Bölvat er okkr, bróðir,

bani em ek þinn orðinn,

þat mun æ uppi,

illr er dómr norna."

15. Frá Konungaættum Dana ok Svía

Angantýr var lengi konungr í Reiðgotalandi. Hann var ríkr ok hermaðr mikill, ok eru frá honum komnar konunga ættir. Sonr hans var Heiðrekr úlfhamr, er síðan var lengi konungr í Reiðgotalandi. Hann átti dóttur, er Hildr hét. Hún var móðir Hálfdanar snjalla, föður Ívars ins víðfaðma.

Ívarr inn víðfaðmi kom með her sinn í Svíaveldi, sem segir í konunga sögum, en Ingjaldr konungr inn illráði hræddist her hans ok brenndi sik sjálfr inni með allri hirð sinni á þeim bæ, er á Ræningi heitir. Ívarr inn víðfaðmi lagði þá undir sik allt Svíaveldi. Hann vann ok Danaveldi ok Kúrland, Saxland ok Eistland ok öll austrríki allt til Garðaríkis. Hann réð ok vestra Saxlandi ok vann hlut Englands; þat er kallat Norðumbraland. Ívarr lagði þá undir sik allt Danaveldi, ok síðan setti hann þar yfir Valdar konung ok gifti honum Álfhildi, dóttur sína. Þeira sonr var Haraldr hilditönn ok Randvér, er fell í Englandi. En Valdarr andaðist í Danmörk; tók þá Randvér Danaríki ok gerðist konungr yfir. En Haraldr hilditönn lét gefa sér konungsnafn í Gautlandi, ok síðan lagði hann undir sik öll framar nefnd ríki, er Ívarr konungr inn víðfaðmi hafði átt. Randvér konungr fekk Ásu, dóttur Haralds konungs ins granrauða norðan ór Noregi. Sonr þeira var Sigurðr hringr. Randvér konungr varð bráðdauðr, en Sigurðr hringr tók konungdóm í Danmörk. Hann barðist við Harald konung hilditönn á Brávelli í eystra Gautlandi, ok þar fell Haraldr konungr ok mikill fjöldi liðs með honum. Þessar orrostur hafa í fornum sögum frægastar verit ok mest mannfall orðit ok sú, er Angantýr ok hans bróðir börðust á Dúnheiði. Sigurðr konungr hringr réð Danaríki til dauðadags, en eptir hann Ragnarr konungr loðbrók, sonr hans.

Sonr Haralds hilditannar hét Eysteinn inn illráði. Hann tók Svíaríki eptir föður sinn ok réð því, þar til er synir Ragnars konungs felldu hann, svá sem segir í hans sögu. Þeir synir Ragnars konungs lögðu þá undir sik Svíaveldi, en eptir dauða Ragnars konungs tók Björn, sonr hans, járnsíða Svíaveldi, en Sigurðr Danaveldi, Hvítserkr Austrríki, Ívarr inn beinlausi England. Synir Bjarnar járnsíðu váru þeir Eiríkr ok Refill. Hann var herkonungr ok sækonungr, en Eiríkr konungr réð Svíaríki eptir föður sinn ok lifði litla hríð. Þá tók ríkit Eiríkr, sonr Refils; hann var mikill hermaðr ok allríkr konungr. Eiríks synir, Bjarnar sonar, váru þeir önundr uppsali ok Björn konungr. Þá kom Svíaríki enn í bræðra skipti; þeir tóku ríki eptir Eirík Refilsson. Björn konungr efldi þann bæ, er at Haugi heitir; hann var kallaðr Björn at Haugi. Með honum var Bragi skáld. Eiríkr hét sonr önundar konungs, er ríki tók eptir föður sinn at Uppsölum; hann var ríkr konungr. Á hans dögum hófst til ríkis í Noregi Haraldr hárfagri, er fyrstr kom einvaldi í Noreg sinna ættmanna. Björn hét sonr Eiríks konungs at Uppsölum; hann tók ríki eptir föður sinn ok réð lengi. Synir Bjarnar váru þeir Eiríkr inn sigrsæli ok Óláfr; þeir tóku ríki eptir föður sinn ok konungdóm. Óláfr var faðir Styrbjarnar ins sterka. Á þeira dögum andaðist Haraldr konungr inn hárfagri. Styrbjörn barðist við Eirík konung, föðurbróður sinn, á Fýrisvöllum, ok þar fell Styrbjörn. Síðan réð Eiríkr Svíaríki til dauðadags. Hann átti Sigríði ina stórráðu. Óláfr hét sonr þeira, er til konungs var tekinn í Svíþjóð eptir Eirík konung. Hann var þá barn, ok báru Svíar hann eptir sér; því kölluðu þeir hann skautkonung, en síðan Óláf sænska. Hann var lengi konungr ok ríkr. Hann tók fyrst kristni Svíakonunga, ok um hans daga var Svíþjóð kölluð kristin. önundr hét sonr Óláfs konungs sænska, er konungdóm tók eptir hann ok varð sóttdauðr. Á hans dögum fell Óláfr konungr inn helgi á Stiklastöðum. Eymundr hét annarr sonr Óláfs sænska, er konungdóm tók eptir bróður sinn. Um hans daga heldu Svíar illa kristnina. Eymundr var litla hríð konungr.

16. Frá Inga konungi Steinkelssyni

Steinkell hét ríkr maðr í Svíaríki ok kynstórr; móðir hans hét Ástríðr, dóttir Njáls Finnssonar ins skjálga af Hálogalandi, en faðir hans var Rögnvaldr inn gamli. Steinkell var fyrst jarl í Svíþjóð, en eptir dauða Eymundar konungs tóku Svíar hann til konungs. Þá gekk konungdómr ór langfeðgaætt í Svíþjóð inna fornu konunga. Steinkell var mikill höfðingi. Hann átti dóttur Eymundar konungs. Hann varð sóttdauðr í Svíþjóð nær því, er Haraldr konungr fell á Englandi.

Ingi hét sonr Steinkels, er Svíar tóku til konungs næst eptir Hákon. Ingi var þar lengi konungr ok vinsæll ok vel kristinn. Hann eyddi blótum í Svíþjóð ok bað fólk allt þar kristnast, en Svíar höfðu of mikinn átrúnað á heiðnum goðum ok heldu fornum siðum. Ingi konungr gekk at eiga konu þá, er Mær hét. Bróðir hennar hét Sveinn. Inga konungi þokknaðist enginn maðr svá vel, ok varð hann í Svíþjóð inn ríkasti maðr. Svíum þótti Ingi konungr brjóta forn landslög á sér, er hann vandaði um þá hluti, er Steinkell hafði standa látit. Á þingi nokkuru, er Svíar áttu við Inga konung, gerðu þeir honum tvá kosti, hvárt hann vildi heldr halda við þá forn lög eða láta af konungdómi. Þá mælti Ingi konungr ok kveðst eigi mundu kasta þeiri trú, sem rétt væri. Þá æptu Svíar ok þröngdu honum með grjóti ok ráku hann af lögþinginu.

Sveinn, mágr konungs, var eptir á þinginu. Hann bauð Svíum at efla blót fyrir þeim, ef þeir gæfi honum konungdóm. Því játa þeir allir; var Sveinn þá til konungs tekinn yfir alla Svíþjóð. Þá var fram leitt hross eitt á þingit ok höggvit í sundr ok skipt til áts, en roðit blóðinu blóttré. Köstuðu þá allir Svíar kristni, ok hófust blót, en þeir ráku Inga konung á brott, ok fór hann í vestra Gautland. Blót-Sveinn var þrjá vetr konungr yfir Svíum.

Ingi konungr fór með hirð sína ok sveit nokkura ok hafði lítinn her. Hann reið austr um Smáland ok í eystra Gautland ok svá í Svíþjóð. Hann reið bæði dag ok nótt ok kom óvart Sveini snemma morguns. Þeir tóku hús á þeim ok slógu eldi í ok brenndu lið þat, er inni var. Þjófr hét maðr lendr, er þar brann inni; hann hafði áðr fylgt Sveini. Blót-Sveinn gekk út ok var þegar drepinn. Ingi tók svá konungdóm yfir Svíum ok réttleiddi þá enn kristnina ok réð ríkinu til dauðadags ok varð sóttdauðr.

Hallsteinn hét sonr Steinkels konungs, bróðir Inga konungs, er konungr var með Inga konungi, bróður sínum. Synir Hallsteins váru þeir Philippus ok Ingi, er konungdóm tóku í Svíþjóð eptir Inga konung gamla. Philippus átti Ingigerði, dóttur Haralds konungs Sigurðarsonar; hann var skamma stund konungr.

(Ragnars saga loðbrókar kemur frá Zoe Borovsky     borovsky@darkwing.uoregon.edu)